در پژوهش های مختلف، آسیب پذیری های هیجانی از جمله نابسامانی هیجانی یکی از عوامل خطر در خودکشی شناخته شده است. بدین معنا که افرادی که در تنظیم هیجان خود مشکل دارند، افسردگی و افکار و اقدام به خودکشی بیشتری را تجربه می کنند. نابسامانی هیجانی، پاسخهای ناسازگارانه به هیجانات تعریف شده است که شامل پاسخ های عدم پذیرش، دشواری در مهار رفتارها در بستر پریشانی هیجانی و نقص در استفاده عملکردی از هیجانات است.
شیوع بیماری کووید ۱۹ در ۳ سال اخیر در سراسر جهان زندگی میلیون‌ها انسان در سراسر دنیا دچار تغییر و تحولات زیادی شده است اقداماتی همچون تعطیلی مشاغل واجبار قرنطینه خانگی، آموزش های مجازی در دانشگاه و آموزش و پرورش و... به‌منظور مهار شیوع آن،استفاد بی رویه افراد خصوصاً نوجوانان از موبایل و فضای مجازی افزایش یافته است که این امر خود زمینه ساز بحران های روانی – اجتماعی از قبیل: افزایش میزان انزوای اجتماعی و احساس تنهایی، افزایش ناگهانی نرخ بیکاری، افزایش ناراحتی‌های مرگ‌ومیرهای ناشی از بیماری و... شده که این موارد می تواند بر کاهش میزان تاب آوری افراد در مقابل بحران ها و تنظیم هیجانی موثر باشد. هرچند بسیاری از مردم هم‌اکنون به شرایط زندگی پیش از شیوع کرونا بازگشته‌اند، اما به نظر می‌رسد خسارات فیزیکی و لطمات روحی روانی و عاطفی ناشی از این دوران همواره پابرجاست.
در زمان وقوع یک رخداد ناگهانی یا تلخ و یا قرار گرفتن در وضعیت دشوار، افراد رفتارهای متفاوتی از خود نشان می دهند. یا زود از کوره در می روند و اجازه می دهند مشکل بر آنها فائق آید، یا به نوعی برای نجات خود تلاش می کنند و یا اینکه با آرامش و در حالیکه به یک سلسله تفکرات منطقی مجهز هستند، با مشکلات مواجه می شوند، مسلما چیرگی بر مشکلات از مشخصات آدم های قوی است.
با توجه به اینکه خودکشی اقدامی آگاهانه است که فرد برای پایان دادن به زندگی و رنج های خود انتخاب می کند. تمرین تاب آوری در جامعه سبب مدیریت رفتاری در افراد می شود. گرچه وضعیت بحرانی دشوار و حتی ممکن است غیر قابل تحمل باشد، افراد تاب آور می توانند این موقعیت ها را در یک روشی واقع بینانه مشاهده کنند و سپس اهداف معقول را در مواجهه با مشکل تعیین نمایند.
تاب آوری توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی - روانی در شرایط خطرناک تعریف شده و یکی از عوامل مدیریت رفتاری افراد است که باید روی آن سرمایه گذاری کرد. تاب آوری در واقع چگونگی برخورد افراد با مشکلات زندگی و تلاش در جهت گره گشایی است و افراد تاب آور دیدگاه مثبت تری به زندگی دارند و در برابر استرس و فشارهای زندگی مقاوم ترند.
استفاده از تمامی ظرفیت های موجود در جامعه، همکاری دستگاه های اجتماعی، متخصصین، مددکاران و جامعه شناسان، توجه به پیشگیری اجتماعی در سیاستگذاری های کلان کشور و تدوین طرح های ملی و… از جمله راهکارهایی است که باید در این زمینه مدنظر قرار گیرد.
در بخش آموزش همه ظرفیت ها از جمله سازمان بهزیستی، آموزش و پرورش، رسانه ها، دانشگاه علوم پزشکی و… می توانند در پیشگیری و مقابله با آسیب های اجتماعی کمک کننده باشند. در بحث پیشگیری آنجایی که افراد به هر دلیلی اقدام به خودکشی می کنند نیاز به حمایت های روانی دارند، نقش بهزیستی و وزارت بهداشت در بخش درمان بسیار موثر است.
انتشار بیش از حد اطلاعات مربوط به اقدامات خودکشی در رسانه‌ها چندان درست نیست. چرا که زمینه ساز ترویج و از بین رفتن قبح موضوع خواهد شد. ولی رسانه ها باید برای پیشگیری و آگاه سازی شهروندان اطلاعات زیادی را خصوصاً در زمینه عوامل خطر ساز و محافظت کننده در اختیار آنان قرار دهند.
دفتر پیشگیری از آسیب های اجتماعی مرکز توسعه امور پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور در راستای وظایف خود از سال ١٣٩٧ برنامه مداخله هدفمند در محلات و اجرای برنامه پیشگیری اجتماع محور از خودکشی را در تعدادی از استان ها اجرا نموده است که افزایش اقدام به خودکشی و تأثیرات روانشناختی، اجتماعی و اقتصادی خودکشی برخانواده وجامعه، موجب گردید در سال جاری برنامه جامع پیشگیری از خودکشی در کل کشور و از جمله استان خراسان رضوی اجرا گردد.
از دیگر برنامه های اجرایی دفتر پیشگیری از آسیب های اجتماعی که بارویکرد" توسعه محلی " و ارتقاء سرمایه اجتماعی و ارتباطات سالم اجرا می گردد و در برگیرنده آموزش مهارت ها و آگاه سازی می باشد و موثر در مبحث پیشگیری از خودکشی نیز می باشد می توان به طرح : مشارکت اجتماعی زنان، طرح مشارکت اجتماعی نوجوانان ایران(مانا)، طرح آگاه سازی دختران و زنان با تأکید بر خود مراقبتی، طرح همیار مادر کودک اشاره کرد.
غلامحسین دلبری
معاون توسعه امور پیشگیری بهزیستی خراسان رضوی
نظر شما