مقاله / بررسی عوامل روانی ـ اجتماعی مرتبط با فرار دختران از خانه

فرار از خانه از جمله رفتارهای ناسازگارانه‌ای است که از کودکان و نوجوانان سر می‌زند و با توجه به پیامدهای سوء آن یکی از آسیب‌های خانوادگی و اجتماعی جامعه شناخته می‌شود. آسیبی که می‌تواند بهداشت روانی فرد و جامعه را تحت تأثیر قرار دهد. روند رو به افزایش آمار فرار دختران از خانه، نگرانی و هشدار صاحب‌نظران را به دنبال داشته است. نظر به اهمیت و نقش تعیین‌کننده سلامت جسمانی و روانی کودکان و نوجوانان هر جامعه در تأمین بقاء و آینده آن ملت، و نیز تأثیرات سوء این معضل در سلامت روانی نوجوانان، مطلب حاضر به بررسی مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز فرار دختران نوجوان و روشن ساختن برخی از زوایای این معضل پرداخته است.

منظور از فرار آن است که دختر نوجوان زیر ۲۵ سال بدون اجازه و رضایت والدین یا هر فرد دیگری که مسئول نگهداری وی است، منزل یا محل زندگی خود را ترک کرده و اکنون در مراکزی مانند مداخله در بحران های اجتماعی بهزیستی ، مرکز سلامت دختران، بازپروری زنان یا زندان ، به منظور نگهداری و سامان دهی بسر میبرد. فرار از خانه در واقع زیرپا گذاشتن مقررات خانوادگی است و اغلب به علت خشم، ترس، یا انتقام جویی در مقابل عوامل مخرب و آشفته ی خانوادگی است که فرد برای مدت کوتاهی مکان های دیگر را به منزل خود ترجیح می دهد.

معمولأ فراریان از خانه بین ۱۵ تا ۱۷ سال دارند. این پدیده در دختران و پسران بطور مساوی دیده شده است. 

اهمیت موضوع

« حدود ۵۰ درصد جمعیت ایران را افراد زیر ۲۰ سال تشکیل می دهد با توجه به این آمار جمعیت ایران یک جامعه ی جوان محسوب میشود، بدون شک پیشرفت آنان برای آینده ی اجتماعی و اقتصادی کشور حائز اهمیت است».

علل فرار

یافته های پژوهش های مختلف نشان داده که در فرار دختران، از بین عوامل اجتماعی و خانوادگی ، عامل خانواده نقش مهمتری از سایر عوامل داشته است؛ نیز عمده ترین علت از بین عوامل خانوادگی به ترتیب جدایی والدین، نابسامانی های خانوادگی، اعتیاد یکی از والدین به ویژه پدر و سوء رفتار برادر بزرگتر با خواهران قلمداد شده است.

بعضی از دختران جوان بر اساس یک رشته تخیلات واهی و به تصور اینکه وارد عالم جدید شوند و شهرت جهانی کسب کنند از خانه فرار می کنند. آمار نشان می دهد که ۳۰ درصد دختران جوان به علت عدم رضایت به ازدواج فرار می کنند.

پژوهش ها نشان میدهد که دختران فراری از والدین خود، تنبیه بیشتر و حمایت کمتری دریافت میکنند. همچنین یکی از علل فرار ، مشکلات در برقراری ارتباط با اعضای خانواده و عدم ابراز محبت افراد خانواده به سایر اعضا، همچنین تنبیه بیش از حد بعنوان عوامل دخیل در فرار و بزهکاری عنوان شده است.

دختران فراری به دلیل عدم برخورداری از مهارت های مسأله گشایی و واقعیت سنجی ضعیف در برخورد با مشکلات زندگی به جای حل و فصل سازگارانه ی مشکل، به راه حل فرار متوسل می شوند که پیامدهای بدتری برای آنان دارند. دختران فراری از مهارت همدلی و برقراری روابط بین فردی مؤثر بسیار ضعیفی برخوردارند، و به همین دلیل نمی توانند با دیگران سازگار شوند، شاید بخشی از مشکلات خانوادگی و تعارضات بین فردی این افراد به همین کمبود مهارت های ارتباطی مرتبط باشد. به عبارتی، دختران فراری به دلیل کمبود مهارت های اجتماعی از یک سو، و عدم برخورداری از مهارت های مقابله ای مؤثر ، توانایی تحمل سختی را ندارندو از طرفی کنترل خواسته ها و نیازهای آنان نیز دشوار است. بنابراین در هنگام مواجهه با استرس های زندگی به شیوه ی تکانشی و بدون اینکه عواقب و پیامدهای رفتار خود را در نظر بگیرندخیلی سریع تصمیم به فرار از منزل میگیرند.

پیامدهای فرار دختران از خانه

از جمله مهم‌ترین آسیب‌هایی که این دختران بعد از فرار از خانه با آن دست و پنجه می‌کنند می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

· مصرف مواد 

مصرف مواد در دختران فراری بسیار شایع است؛ مواردی نظیر قرار گرفتن در جمع مصرف کنندگان، آسیب‌پذیری روحی-روانی بالا و ابتلا به اختلالاتی نظیر افسردگی و دو قطبی عواملی هستند که احتمال درگیری با انواع مواد اعتیاد آور از جمله مواد مخدر را در دختران فراری به میزان زیادی افزایش می‌دهند.  

· تن فروشی و فحشا به همراه فرار دختران از خانه

از جمله مهم‌ترین پیامدهای فرار دختران از خانه می‌توان به تن فروشی و فحشا اشاره کرد. وقتی فردی زمان زیادی را برای مصرف مواد صرف می‌کند و توان انجام فعالیت‌های شغلی را از دست می‌دهد، معمولاً ابتدایی‌ترین راه و ساده‌ترین راه برای کسب درآمد، تن فروشی است. در حقیقت نداشتن جا و مکان برای زندگی، نبود شغل برای امرار معاش و وجود مشکلات روحی بسیاری از این افراد را خواسته یا ناخواسته به سمت تن فروشی و فحشا می‌کشاند.

· درگیری با قانون

زندگی در خیابان و تأمین نیازهای پایه از یک سمت و مصرف مواد از سوی دیگر باعث می‌شود تا دختران فراری فرصت و توان فعالیت‌های شغلی را از دست بدهند. در نتیجه آن‌ها معمولاً با عبور کردن از محدودیت‌های قانونی به تأمین نیازهای خود روی می‌آورند. دزدی و فعالیت‌های مجرمانه یکی از مسائلی است که آن‌ها را با قانون و نهادهای قانونی درگیر می‌کند.

· بیماری‌های جسمی و مقاربتی

شخصیت و اعتیاد دختران فراری ایجاب می‌کند که برای گذران زندگی و تأمین نیازهای خود به روابط جنسی نامطمئن روی بیاورند. این روابط جنسی برای آنان پیامدهایی مانند ابتلا به بیماری های مقاربتی مانند تبخال تناسلی، هرپس، سوزاک و... همچنین هپاتیت و ایدز را به دنبال دارد. علاوه بر تمام بیماری‌های موجود، ممکن است افراد سودجویی که با این دختران رابطه جنسی برقرار می کنند در فکر آسیب زدن و آزار رساندن به این دختران نیز باشند.

توصیه هایی به والدین برای پیشگیری

· -ارتباط خود با نوجوانتان را بهبود بخشید

در تمامی متون روان شناسی خانواده و نظرات تربیتی بر این موضوع تأکید می شود که اصولا نحوه رفتار با فرزند نوجوان باید کاملا متفاوت با یک کودک باشد. به عبارت دیگر، آن طور که ما با یک کودک رفتار می کنیم و محدودیت هایی را برایش اعمال می کنیم، قاعدتاً برای یک نوجوان نمی توانیم چنین سیاست هایی را داشته باشیم. این به معنای دادن آزادی بیش از حد به نوجوان نیست بلکه باید بدانیم که یک نوجوان، چه خواسته های معقولی را به اقتضای شرایط سنی و رشدی خود دارد تا متناسب با شرایط فعلی برای برآورده کردن آن ها اقدام کنیم. کلید این مهم، داشتن مهارت ارتباط مؤثر با فرزند نوجوان است. هر چه بتوانید ارتباط خود با نوجوانتان را بهبود ببخشید، می توانید بیشتر به او نزدیک و از درونیات او آگاه تر شوید.

· به وضعیت روانی فرزند خود دقت کنید

از آن جا که دوره نوجوانی با طغیان شدید هیجانات و میل به استقلال طلبی شناخته می شود، باید دقت کرد که یک نوجوان، بسیاری از تصمیم های خود را بر مبنای شرایط روانی اش می گیرد. اثبات شده بخش عمده ای از انگیزه فرار از خانه، مرتبط با شرایط فشار و استرس هایی است که نوجوان در خانه تحمل می کند و راهی برای آن پیدا نمی کند. متأسفانه برخی والدین شرایط روحی نوجوانشان را جدی نمی گیرند و حتی گاهی آن را به تمسخر می گیرند و انکار می کنند.