«آرزو ذکایی‌فر» مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره اطلس آسیب‌های اجتماعی گفت: اطلس آسیب‌های اجتماعی در سال گذشته در استان‌ها تدوین شده و همچنین رصد سازمان بهزیستی براساس مطالعات و پیمایش‌ها و ارائه خدمات در مراکز ۱۲۳ و ۱۴۸۰ و مراکز مداخله در بحران و تیم‌های سیار صورت گرفته است و در مجموع اطلاعات جمع‌آوری شده به همراه آمارهای پزشکی قانونی یک نیمرخی از وضعیت خودکشی را در سراسر کشور نشان می‌دهند.
۱۰ استان نیازمند مداخله متفاوت و جدی نسبت به سایر استان‌ها هستند
وی ادامه داد: براین اساس تمام آمارها و داده‌ها و تحلیل‌های انجام شده نشان داد که ۱۰ استان نیازمند مداخله متفاوت و جدی نسبت به سایر استان‌ها هستند. بنابراین ما الگویی را با عنوان «سوپروایزر پیشگیری و مداخلات به هنگام در خودکشی» طراحی کردیم. بلافاصله کارگروه‌ها در استان‌ها با حضور اعضای درون و برون‌سازمانی و دستگاه‌هایی که مرتبط با موضوع هستند مانند نیروی انتظامی، پزشکی قانونی، دانشگاه‌های علوم پزشکی و عموما سوپروایزرها شکل گرفت، این افراد از گروه نخبگان و خبرگان در حوزه مداخلات به هنگام در خودکشی هستند.
مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور خاطرنشان کرد: این طرح و برنامه دارای چند سطح است، نخست شناسایی کانون‌ها و نقاط بحرانی براساس اطلس و تحلیل وضعیتی که هر استان دارد و اینکه مداخله باید معطوف به نقاط و محلات در سطح استان باشد، بنابراین در مرحله اول این نقاط شناسایی شدند. در مرحله دوم؛ باید تسهیلگرانی آموزش داده شوند تا بتوانند کارها را در سطح محلات راهبری کرده و با نظارت سوپروایزرها اقدامات لازم را انجام دهند.
ذکایی‌فر خاطرنشان کرد: مرحله سوم این است که ما یک برنامه عملیاتی را که شامل آموزش و آگاه‌سازی، شناسایی و مداخله به هنگام است، طراحی کنیم. این آموزش‌ها عموما مرتبط با عوامل محافظ در پیشگیری از خودکشی هستند مانند مهارت‌های مقابله‌ای، تاب‌آوری فردی، مهارت‌های زندگی، مدیریت خشم و استرس، موضوعات مربوط به اعتماد به نفس و عزت نفس و همچنین موضوعات مربوط به حمایت‌های خانوادگی هم در این برنامه وجود دارد. با در نظرگرفتن گروهی که نیازمند به بهره‌گیری از این آموزش‌ها هستند مانند نوجوانان و جوانان این برنامه‌های آموزشی طراحی شده است.
شناسایی و ارجاع افراد در معرض خودکشی
وی با بیان اینکه در سال گذشته این برنامه‌های آموزشی در ۱۰ استان اجرا شد، تصریح کرد: بخش مهمتر که در الگوها و مدل‌های جهانی وجود دارد، به غیر از بخش آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی بخش مربوط به شناسایی افراد در معرض خودکشی و ارجاع به موقع است. در این برنامه نیز در مناطق و شهرستان‌هایی که مداخلات طراحی شده بود بخش شناسایی و غربالگری انجام شد. در غربالگری‌ها تعدادی از این افراد به مراکز سازمان بهزیستی ارجاع داده شدند. مانند کسانی که نیاز به استفاده از خدمات مشاوره‌ای داشتند یا افرادی که باید از خدمات حضوری مراکز مداخله در بحران سازمان استفاده کنند.
مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور ادامه داد: همچنین نیاز بود تعدادی از این افراد برای استفاده از خدمات درمان اختلالات روانپزشکی به مراکز درمانی و روانپزشکی ارجاع شوند.
اجرای طرح سوپروایزر پیشگیری و مداخلات به هنگام در خودکشی
ذکایی‌فر با اشاره به نتایج این اقدامات گفت: نتایج این اقدامات در ۱۰ استان در سال گذشته به ما نشان داد که این الگو و مدل که براساس زیست بوم هر استان، عوامل سبب ساز و تعیین کننده موضوع خودکشی در هر استان طراحی شده و آموزش‌ها و مداخلات برای آن در نظر گرفته شده، به تمام استان‌ها تسری پیدا کند، چراکه ممکن است یک استان در حال حاضر از لحاظ نرخ خودکشی و شیوع خودکشی در جایگاه سوم یا چهارم یا پنجم و یک استان دیگر در جایگاه بیستم باشد، اما هر عامل بیرونی و درونی می‌تواند باعث شود که وضعیت آن استان که در جایگاه پایین‌تری قرار دارد، تغییر کرده و در بالای نمودار قرار گیرد. بنابراین ما امسال طرح سوپروایزری را با تاکید بر طراحی الگوهای بومی، منطقه‌ای و محلی و با تاکید بر شناسایی عوامل تعیین کننده و تقویت عوامل محافظ در تمام استان‌ها اجرا می‌کنیم.
به گفته وی ۳۱ سوپروایزر در این طرح با سازمان بهزیستی همکاری خواهند کرد. همچنین از اساتید دانشگاه، نخبگان و خبرگان در حوزه مسائل اجتماعی و ۷۰۰ تسهیلگر محلی آموزش‌دیده نیز در این طرح حضور دارند.
عملکرد جزیره‌ای، مطلوبیت اقدامات و اثرگذاری آن را کاهش می‌دهد
مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در پاسخ به این سوال که برخی از کارشناسان معتقدند که این طرح به کندی پیش می‌رود و اثرگذار نبوده است، گفت: وقتی ما صحبت از کندی اجرای برنامه‌های پیشگیری می‌کنیم همیشه به نظر می‌رسد باید مبتنی بر شواهد، یافته‌ها، داده‌ها و اثربخشی صحبت کنیم، اما موضوع مهم این است که نتایج کارهایی که از جنس پیشگیری است، معمولا طولانی مدت است و با مداخلات بسیار متفاوت است.
ذکایی‌فر تصریح کرد: مداخله مانند دادن دارو به بیماری است که از یک بیماری رنج می‌برد. به محض اینکه تظاهرات بالینی آن بیماری نمایان می‌شود پزشک مطابق با آن علائم بالینی داروی مناسب را می‌دهد و علائم با مصرف دارو فروکش می‌کند اما وقتی صحبت از پیشگیری از ابتلا به فشار خون می‌کنیم باید از دوران کودکی مراقب رژیم غذایی‌مان باشیم و ورزش و خیلی از موضوعات دیگر را رعایت کنیم و می‌بینیم که این اقدامات در سال‌های بعدی زندگی اثر خود را نشان می‌دهد. در حوزه مسائل اجتماعی نیز به همین شکل است وقتی ما در رابطه با موضوعاتی مانند خودکشی آگاه‌سازی را انجام می‌دهیم هدف ما از آگاه‌سازی این است که مهارت‌های افراد را بالا ببریم و افراد را توانمند کنیم تا بتوانیم تغییر نگرش در این افراد ایجاد کنیم تا شناخت و آگاهی بیشتری نسبت به موضوعات داشته باشند. این کار تاثیرات بلند مدت دارد و امیدواریم در بلند مدت ما شاهد کنترل و کاهش موضوعاتی از این قبیل باشیم.
وی با اشاره به عوامل متعدد در بروز فکر خودکشی در یک فرد گفت: موضوعی مانند خودکشی چندعاملی است یا به عبارت دیگر عوامل متعدد فردی و اجتماعی در ایجاد آن نقش دارند و نمی‌توانیم بگوییم که آموزش به تنهایی باعث پیشگیری می‌شود بلکه آموزش و یک سری اقدامات دیگر مسلما منجر به اثربخشی کار خواهد شد. اجرای برنامه‌های پیشگیری از این قبیل مسائل نیازمند همکاری سایر دستگاه‌ها مرتبط مانند بخش‌های اجرایی و بخش‌های علمی مطالعاتی و پژوهشی است بنابراین جزیره‌ای عمل کردن مطلوب بودن اقدامات و اثرگذاری آن را کاهش می‌دهد.
مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در پاسخ به این سوال که با توجه به مشکلات روانی و اجتماعی که افراد در پسا کرونا با آن مواجه هستند آیا ممکن است تغییری در روند خودکشی در کشور ایجاد شود، گفت: یکی از موضوعاتی که تمام جهان در این دو الی سه سال اخیر با آن درگیر بوده‌اند موضوع کرونا و شرایطی است که مرتبط با آن بوده است. مانند موضوعات اقتصادی، اجتماعی و در واقع این موضوعات هم باعث ایجاد بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی شده‌اند. همینطور که در تمام دنیا آمار و ارقام نشان داده است که میزان سلامت روان افراد در زمان کرونا و پساکرونا افت و کاهش پیدا کرده است و به دریافت خدمات اجتماعی و روانی نیازمندی بیشتری پیدا کرده‌اند در ایران هم چنین است بنابراین میزان نوع اختلالات مانند اختلالات اضطرابی و افسردگی که از عوامل ایجاد کننده افکار خودکشی است و مسائلی از این قبیل افزایش پیدا کرده و تعداد تماس‌های افراد برای دریافت خدمات مشاوره و درمانی نیز بیشتر شده است. بنابراین موضوعات این چنینی مانند کرونا در تمام دنیا تاثیرات اجتماعی و روانی خود را برجای گذاشته است و ایران هم مستثنی از این موضوع نیست.
ذکایی‌فر در پاسخ به این سوال که خودکشی بیشتر در بین چه سنین و اقشاری انجام می‌شود، تصریح کرد: براساس آماری که هم در سازمان بهزیستی و هم در پزشکی قانونی وجود دارد و هم در سایر دستگاه‌هایی که مرتبط با این موضوع هستند با توجه به اینکه خودکشی یک موضوع چند عاملی است نمی‌توانیم بگوییم که در یک قشر خاص، شغل خاص یا طبقه اجتماعی خاص این موضوع بیشتر است، چراکه عامل ایجاد کننده آن عوامل متعددی هستند. این عوامل ممکن است در درون خانواده و یا مسائلی از جمله مسائل بهداشت روانی باشد یا ممکن است عوامل موضوعاتی باشند که خارج از موقعیت فرد باشد.
وی ادامه داد: گاهی اوقات در داده‌ها و تحلیل‌ها شاهد افزایش خودکشی در سنین جوانان و نوجوانان هستیم. گاهی اوقات براساس تحلیل‌ها این اقدام در جنس مونث بیشتر است گاهی اوقات در افرادی با میزان تحصیلات پایین و گاهی اوقات در افراد تحصیلکرده بیشتر است و اینگونه نیست که بتوانیم با قطع و یقین پاسخی بدهیم بلکه در همه گروه‌ها و اقشار و همه سنین شاهد وجود این پدیده و آسیب هستیم.
خودکشی قابل پیشگیری است
مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور درباره خودکشی در بین کارگران گفت: با توجه به اینکه ما همیشه باید براساس داده‌ها صحبت کنیم اطلاع دقیقی ندارم که خودکشی در بین کارگران از نرم عمومی بیشتر است یا خیر.
ذکایی‌فر درباره برنامه‌های پیشگیری از خودکشی در بین کارگران و همکاری با وزارت کار در این زمینه، گفت: به طور ویژه امسال تفاهم‌نامه‌ای با وزارت کار امضا خواهیم کرد تا خدمات روانی و اجتماعی در محیط‌های کار و تولید ارائه شود. براساس این تفاهم‌نامه می‌توانیم رصد کنیم که وضعیت مسائل اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی در این گروه به چه صورتی است و براساس این شواهد و تحلیل‌ها ضرورت‌ها را احصا کنیم و اولویت‌هایی که نیاز به مداخله دارد را مشخص کنیم. ما در این تفاهم‌نامه بخش‌های مختلفی از جمله رصد، شناسایی و ارائه خدمات آگاهی بخشی به کارگران و خانواده‌هایشان را در نظر گرفته‌ایم و همچنین بخش‌هایی مربوط به مشاوره‌های روانی و اجتماعی در این تفاهم نامه پیش‌بینی شده است و امیدواریم زودتر این تفاهم‌نامه امضا و به مرحله اجرا درآید.
ذکایی فر در پاسخ به این سوال که آیا خودکشی قابل پیشگیری است، گفت: شواهد علمی و عملی در تمام دنیا و برنامه‌های اجرایی در سطوح مختلف نشان داده که خودکشی قابل پیشگیری است اما مستلزم داشتن یک استراتژی ملی و منطقه‌ای و داشتن برنامه جامع با رویکرد همکاری و مشارکت بین بخشی است و مسلماٌ توجه، عزم و اعتقاد راسخ قانون گذاران، سیاست گذاران و برنامه‌ریزان به برنامه‌های پیشگیری و آگاه‌سازی در سطح وسیع است. انشالله شاهد آن باشیم که در تدوین و نهایی شدن برنامه هفتم توسعه این مهم در نظر گرفته شود.
نظر شما