محدثه شوشتری - نه از کرونا ترسی دارند، نه از ویراژ ماشین‌هایی که یک‌باره جلوی پایشان ترمز می‌گیرند و نه از ماندن در خیابان‌ها تا پاسی از شب. ترسشان یا از صاحب‌کار (بخوانید مافیای کودکان اجاره‌ای) است که چرا پول کمتری را در یک روز کاری در چهارراه‌های شهر جمع کرده‌اند یا از پدر و مادرشان برای اینکه دست خالی به خانه بازگشته‌اند. کودکان کار در سر چهارراه‌ها با جثه کوچکشان مجبورند مصیبت‌های بزرگ خانواده را به دوش بکشند. کودکی‌شان با اسپند، پشت چراغ قرمز چهارراه‌ها دود می‌شود. صبح‌ها را تا نیمه‌شب بین ماشین‌ها و بوق‌های ممتد آن‌ها پرسه می‌زنند و التماس می‌کنند برای فروختن بسته‌ای آدامس، دستمال، فال و... و.
بینشان عده‌ای شناسنامه ندارند، عده‌ای دیگر شناسنامه دارند اما بازمانده از تحصیل هستند. انتخاب‌های زیادی برای گذران ایام کودکی مثل هم سن‌وسال‌هایشان نداشتند؛ حتی انتخاب اینکه سر کدام چهارراه باید به‌عنوان کودک کار بایستند نیز دست خودشان نیست. مافیایی که این کودکان را اجاره کرده است تعیین می‌کند کدام کودکان در کدام چهارراه بایستند.
*وقتی فروش یک بسته آدامس دغدغه کودکی می‌شود
برای بازگرداندن این کودکان از سر چهارراه‌ها به خانه که جای امن کودکان برای زندگی است، طرح جمع‌آوری و سامان‌دهی کودکان کار اجرا می‌شود؛ طرحی که در این روزها و شب‌های سرد پاییزی قرار است گرمابخش زندگی کودکان باشد. در این مسیر، شهرداری، جمع‌آوری کودکان را بر عهده گرفته، بهزیستی غربالگری‌شان را و دادگستری انجام امور قانونی نقل‌وانتقال کودکان به مراکز بهزیستی و دستگیری مافیای به‌کارگیری کودکان اجاره‌ای را. کم‌وبیش برخی دیگر از مراکز خیریه و دستگاه‌های اجرایی هم در بحث کمک به این طرح ورود پیدا کرده‌اند اما نیاز به حضور مستمر آن‌هاست تا چرخه توانمندسازی زندگی این کودکان و خانواده‌هایشان ناقص نماند.
در لابه‌لای مناسبت‌های تقویمی، فرارسیدن روز جهانی کودک ما را تا مرکز جمع‌آوری و غربالگری این کودکان می‌کشاند؛ کودکانی که دنیاشان گمشده و فراموش‌شده فراوان دارد. تلخ‌تر از همه تعداد این کودکان هم کم نیست. مددکاری که پرونده کودکان را تشکیل می‌دهد، اسم‌ها را پشت‌سرهم برایمان ردیف می‌کند: ببینید این حمید با برادرش. یکی ۶ساله و دیگری ۸ساله، جواد کلاس اولی، مهسا ۸ساله و سعید ۱۱ساله که خواهر و برادرند، امیر ۹ساله و احسان ۱۰ساله همگی در باران و سرمای دیشب از چهارراه‌های بزرگ مشهد جمع‌آوری و برای سامان‌دهی به این مرکز منتقل شده‌اند. دیشب ۷کودک، بعضی از شب‌ها تا ۱۵کودک هم داریم که گشت‌های جمع‌آوری کودکان کار از سر چهارراه‌ها آن‌ها را به اینجا می‌آورند؛ کودکانی که دغدغه آن‌ها فروش بسته‌ای آدامس، دستمال، فال و... است؛ دنیایی متفاوت از هم سن‌وسال‌هایشان.
*دوران کودکی که سر چهارراه‌ها می‌گذرد
مددکار تلاش خود را می‌کند با مهربانی کودکان مشخصات خود را بگویند تا پرونده سامان‌دهی آنان را تشکیل دهد. اسم، آدرس، شغل اعضای خانواده و دلیل کارکردن کودک در سر چهارراه از جمله سؤالاتی است که مددکار با شیوه‌های خاص خود که شبیه جلسات بازجویی نیست، از کودکان جویا می‌پرسد.
نوبت حمید که می‌شود سؤال را این‌طور شروع می‌کند: «دوست‌هات گفتن اسم قشنگ تو محسنه. آره؟»
نه خانم محسن دیشب با من نبود. فکر کنم مریض شده. چون روز قبلش هم حالش خوب نبود و می‌گفت گلوش درد می‌کنه. خانم اسم من حمیده. داداشم هم احمد اونجا نشسته.
مددکار از پدر و مادر حمید سؤال می‌کند و اینکه می‌خواهند بدانند شغلشان چیست تا کمکشان کنند.
حمید هنوز حرف مددکار تمام نشده، می‌گوید: «یعنی دیگه بابام بیکار نمی‌مونه خانم؟»
نوبت تشکیل پرونده برای کودک کار بعدی می‌رسد. حالا حمید ما را هم جزو مددکاران می‌بیند و مدام از آرزوهایش می‌گوید: «خانم اگه برای بابام کار جور کنین، شاید ما هم ماشین بخریم. یک ماشین دیروز پشت چراغ قرمز چهارراهی که کار می‌کنم دیدم، خیلی قشنگ بود. رنگش قرمزِ قرمز بود.»
حمید هرروز دست برادر کوچک‌ترش را می‌گیرد و از شهرک شهید رجایی تا بولوار خیام می‌آید. بخشی از مسیر را سوار اتوبوس‌ها می‌شوند و بخشی دیگر را پیاده می‌روند. بسته‌های دستمال جیبی کاغذی را دو برادر بین خودشان تقسیم می‌کنند. حمید سر چهارراه کارش را شروع می‌کند و احمد که کوچک‌تر است کنار پیاده‌رو چشم‌انتظار رهگذران می‌ماند تا بسته‌ای از دستمال‌های جیبی را بخرند. این کار روزانه‌شان است. روزهایی از دوران کودکی که سر چهارراه‌ها می‌گذرد.
*پیداکردن راهی برای نجات کودک کار
مددکاران طرح جمع‌آوری و سامان‌دهی کودکان بسته‌های پذیرایی را بین کودکان توزیع کرده‌اند و آن‌ها مشغول خوردن خوراکی‌ها هستند. دوباره فرصتی فراهم می‌شود تا از نتایج غربالگری طرح جمع‌آوری کودکان کار از سر چهارراه‌ها برایمان بگوید. دلایل مشترکی که کودکان کار برای حضورشان در چهارراه‌های مشهد گفته‌اند، بیشتر بیکاری پدر، اعتیاد پدر، بیماری مادر یا پدر، بی‌پولی خانواده و اجبار والدین برای کار کودک در خیابان است. آن‌ها در گفته‌هایشان اسم مافیای کودک را که آن‌ها را اجاره می‌کند اوستا و صاحب‌کار گفته‌اند.
مددکار در فرایند توانمندسازی که هدف این طرح است، بر این نکته هم تأکید می‌کند که در غربالگری‌ها، اگر این مصداق‌ها صحت داشته باشند، کودک کار و عضو خانواده‌اش برای دریافت حمایت‌های مختلف تحت پوشش ما قرار می‌گیرند. به‌طور نمونه اگر کودک کار دلیل حضورش در چهارراه‌های مشهد را بیماری پدر یا مادر ذکر کند، بعد از بررسی‌های میدانی و بازدیدها از منازل آن‌ها، نامه معرفی درمانی به دانشگاه علوم‌پزشکی داده می‌شود تا در مسیر درمان رایگان یا کم‌هزینه قرار گیرند. اگر مشکلات مالی و سایر آسیب‌های اقتصادی و مالی سبب حضور کودک در سر چهارراه‌ها باشد، سلسله جلسات آموزشی برای کودک و خانواده‌اش با هدف توانمندسازی برگزار می‌شود و در صورت نیاز به دستگاه‌های دیگر اجرایی معرفی می‌شوند.
*کودکان کار، همیشه در انتظار
بین صحبت‌های مددکار، خودرو ون مخصوص گشت‌زنی برای جمع‌آوری کودکان کار از راه می‌رسد. ۵کودک دیگر را آورده‌اند. دو نفر از کودکان از صبح که بدون کلاه از خانه بیرون زده‌اند، همان‌طور در سرمای سر چهارراه‌ها خودشان را از این ماشین به آن ماشین رسانده بودند. گوش‌ها و صورت امیرعلی از سرما سرخ شده است. آن‌یکی دمپایی پلاستیکی به پا دارد. هانیه از روی یک مقنعه، کلاه مردانه‌ای را تا روی پیشانی‌اش کشیده، صورت زیبایش از سوز سرما در امان نمانده و لب‌هایش خشکیده و ترک برداشته‌است. بینی و قسمتی از پیشانی‌اش هم زخمی شده است و خدا می‌داند بر سر کدام چهارراه شهر زمین خورده است.
کار بعدی مددکار تماس با والدین کودکان است. مقام قضایی نیز در روند رسیدگی و تصمیم‌گیری برای این کودکان حضور دارد. کودکان را با تعهد قانونی به خانواده‌ها بازمی‌گردانند و هستند کودکانی که والدینی ندارند یا بدسرپرست هستند. در این موارد عاقبت این کودکان جایی بهتر از سر چهارراه‌های شهر و انتقال به مرکز نگه‌داری کودکان بهزیستی است.
کودکان در مرکز غربالگری طرح سامان‌دهی بعد از پذیرایی و تشکیل پرونده چشم‌انتظارند. شاید به جز بازگرداندن آن‌ها به خانه، دنیای کودکانه‌شان روزهای بهتری را در مقایسه با حضور در سر چهارراه‌های شهر تجربه کند.
معاون شهردار و رئیس سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهدخبرداد
سامان‌دهی ۷۵۹کودک کار در چهارراه‌های مشهد
طرح جمع‌آوری و سامان‌دهی کودکان کار فصل خاصی ندارد. چه در سوز سرمای زمستان و چه در گرمای تابستان باتوجه‌به اهمیت حمایت از کودکان، این طرح اجرا می‌شود. اما تاب آوردن کودکان کار در گرمای تابستان هرچند سخت است، در سوز سرما خیلی سخت‌تر است و حتی سلامت کودکان کار را که بیشتر زیر ۱۰سال سن دارند، به خطر می‌اندازد. برای همین اجرای طرح جمع‌آوری و سامان‌دهی کودکان کار در فصل سرما با قوت بیشتری در حال اجراست. این روزها مدیریت شهری در کنار طرح سامان‌دهی کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌ها در شهر مشهد، جمع‌آوری و سامان‌دهی کودکان کار سر چهارراه‌ها را هم در دستور کار قرار داده است.
معاون شهردار و رئیس سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد دراین‌خصوص می‌گوید: مشکل فقر، اعتیاد و ناآگاهی برخی از والدین برای هدایت کودکانشان سبب شده است که شاهد حضور کودکان کم‌سن‌وسال در سر چهارراه‌های مشهد باشیم. این کودکان بر اساس اطلاعات غربالگری کارشناسان ما بیشتر زیر ۱۰سال و به‌طور میانگین در رنج سنی ۶تا ۱۸سال را شامل می‌شوند.
سید مجتبی منتظری با اشاره به طرح جمع‌آوری و سامان‌دهی کودکان کار اظهار می‌کند: در این طرح تاکنون ۷۵۹کودک کار سر چهارراه‌های مشهد را جمع‌آوری و سامان‌دهی کرده‌ایم. از این میان ۷۱۶کودک پسر و ۴۳کودک دختر هستند. این آمارها در حال افزایش است. چنان‌که همین روزها که هوای مشهد به‌خصوص در شب‌ها با سرمای شدید همراه است، به‌طور ویژه جمع‌آوری و سامان‌دهی کودکان کار سر چهارراه‌ها را اجرا می‌کنیم.
به گفته وی، از بین ۷۵۹کودکی که شهرداری از چهارراه‌های مشهد جمع‌آوری کرده است، ۱۵۸کودک که دارای والدین بدسرپرست یا بی‌سرپرست بودند براساس دستور مقام قضایی به مراکز نگه‌داری کودکان بهزیستی منتقل شدند و بقیه کودکان به خانواده‌هایشان تحویل داده شده‌اند.
معاون شهردار با اشاره به حساسیت‌هایی که در طرح جمع‌آوری کودکان لحاظ می‌کنند، توضیح می‌دهد: در طرح سامان‌دهی و جمع‌آوری کودکان کار سر چهارراه‌ها تلاش کردیم که با بهره‌گیری از توان مددکاران اجتماعی و روان‌شناسان این حوزه، مناسب سن کودکان رفتار شود تا آن‌ها دچار آسیب روانی بیشتری نشوند. به‌طورمثال سر چهارراه‌ها به کودک گفته می‌شود که او را با هدف کمک به مرکز حمایتی می‌برند. لباس و غذای مناسب به او می‌دهند. حتی داخل ون‌های جمع‌آوری کودکان یک روان‌شناس خانم همراه کودکان است تا با ملایمت و احساس امنیت، کودکان مشکلات خودشان را برای حضور در سر چهارراه‌های شهر بازگو کنند.
*رفع مشکلات کودکان کار، نیازمند مشارکت مردم و خیران
منتظری درباره بسته‌های حمایتی‌ای که مدیریت شهری علاوه بر گشت‌های جمع‌آوری کودکان فراهم کرده است می‌گوید: چند ون را مخصوص این کودکان طراحی کردیم. پذیرایی از کودکان کار را در مرکز غربالگری داریم. همچنین مددکاران اجتماعی همراه این کودکان هستند.
وی تأکید می‌کند: هرچند مجموعه مدیریت شهری، بهزیستی و دادگستری به‌طور ویژه در بحث سامان‌دهی کودکان کار سر چهارراه‌ها اقدام کرده‌اند اما این آسیب اجتماعی نیازمند همراهی مردم نیز هست. زیرا مشارکت مردم در کمک غیرمستقیم به این کودکان به‌خودی‌خود مانع حضور این کودکان در سر چهارراه‌های شهر می‌شود.
معاون شهردار با اشاره به اهمیت مشارکت و همراهی مردم در بحث سامان‌دهی کودکان کار سر چهارراه‌ها می‌گوید: مردم می‌توانند مشارکت‌های خیرخواهانه خود را هدفمند و تأثیرگذار به این کودکان و خانواده‌هایشان داشته باشند. این کودکان و خانواده‌هایشان در طرح‌های غربالگری شناسایی شدند. نیازهای آنان و مشکلات آنان نیز مشخص شده است؛ لذا خیران و مردم می‌توانند در مسیر کمک به فرایند توانمندسازی این کودکان اقدام کنند. نه اینکه به‌صورت مستقیم سر چهارراه‌ها به این کودکان کمک مالی انجام کنند.
کارشناس مسئول امور آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی خراسان‌رضوی خبر داد
اصلاح دور باطل جمع‌آوری کودکان کار
چرخه باطل جمع‌آوری و سامان‌دهی کودکان کار در سر چهارراه‌های مشهد اصلاح شده است و حالا دیگر شاهد بازگشت این کودکان بعد از جمع‌آوری و سامان‌دهی بر سر چهارراه‌ها نیستیم.
کارشناس مسئول امور آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی خراسان‌رضوی با اعلام این خبر به خبرنگار ما می‌گوید: در گذشته کودکان سر چهارراه‌ها جمع‌آوری می‌شدند اما مشکل در خانواده‌های این کودکان رفع نمی‌شد. برای همین این دور باطلی بود که در طرح سایه‌بان مهر دیگر شاهد آن نیستیم.
محمد غفاری‌زاده در گفت‌وگو با خبرنگار ما درباره فرایند فعلی طرح جمع‌آوری و سامان‌دهی کودکان کار و خیابان می‌گوید: مرحله اول در طرح سامان‌دهی کودکان کار سر چهارراه‌ها، شناسایی این کودکان است. سپس واکاوی مشکلات این کودکان از سوی مددکاران حوزه اجتماعی که در بازدید از منازل و صحبت با تک‌تک اعضای خانواده‌هایشان صورت می‌گیرد.
به گفته وی خانواده‌های کودکانی که از آن‌ها تعهد گرفته شده است که دوباره کودکانشان را سر چهارراه‌ها نفرستند، در یک سال گذشته در بین ۷۵۹کودک برگشت به چرخه حضور در سر چهارراه‌ها نداشتند.
کارشناس مسئول امور آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی خراسان‌رضوی تأکید می‌کند: طرح جمع‌آوری و سامان‌دهی کودکان از سر چهارراه‌ها با همکاری و دستور قضایی صورت می‌گیرد و در همین زمینه مرکز شوق زندگی دادگستری به‌طور جد پای کار بوده است.
وی در پاسخ به این سؤال که برای کودکان غیرایرانی سر چهارراه‌ها چه تصمیمی گرفته می‌شود، توضیح می‌دهد: باتوجه‌به اینکه ۸۰درصد از کودکان جمع‌آوری‌شده از سر چهارراه‌ها اتباع غیرایرانی و افغانستانی هستند، طبق مدارک اقامتی آنان به دو شیوه ارجاع‌ها انجام می‌شود. اگر کودک کار تبعه افغانستانی دارای مدرک اقامت باشد، درست مشابه روند کودکان ایرانی در فرایند توانمندسازی قرار می‌گیرد اما اگر جزو اتباع غیرمجاز باشد، به اردوگاه‌های مربوط افغانستانی‌ها بازگردانده می‌شود.
*کودکان کار، در حال بازتولید
وی در پاسخ به این سؤال خبرنگار ما که اگر طرح سایه‌بان مهر این‌قدر موفق بوده است، پس چرا همچنان شاهد حضور کودکان کار در خیلی از چهارراه‌های مشهد هستیم، اظهار می‌کند: متأسفانه آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی سبب شده است که چرخه کودکان کار در خیابان با وجود اجرای طرح‌های خوب، همچنان ادامه داشته باشد. ما کودکان را شناسایی و سامان‌دهی می‌کنیم؛ هم‌زمان تعدادی کودک دیگر راهی سر چهارراه‌ها می‌شوند. از طرفی اجرای طرح‌های اجتماعی زودبازده نیستند و شاید سه یا چهار سال آینده قوت و اثر طرح سایه‌بان مهر را ببینیم؛ زیرا طرح‌هایی که برای کاهش آسیب‌های اجتماعی اجرا می‌شوند، نتیجه آنی ندارند. مهم این است که طرح متوقف نشود و مستمر اجرا شود.
وی به معضل به‌کارگیری کودکان کار سر چهارراه‌ها از سوی مافیا نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: متأسفانه عده‌ای سودجو به نام صاحب‌کار، اوستا یا لیدر و نام‌های دیگر از کودکان بهره‌کشی می‌کنند تا با استفاده از احساسات مردم آن‌ها ابزار جمع‌آوری پول برای این مافیا باشند. کودکان را روزانه اجاره می‌کنند و همه پولی را که مردم به آن‌ها کمک کرده‌اند از کودکان می‌گیرند و فقط یک مبلغ ناچیز کمتر از ۵۰هزار تومان را به‌عنوان دستمزد روزانه به آن‌ها بازمی‌گردانند.
به گفته غفاری‌زاده، یکی دیگر از موفقیت‌های طرح جمع‌آوری و سامان‌دهی کودکان کار دستگیری چند تن از مافیای کودکان کار در چهارراه‌های مشهد بوده که از طریق دستگاه قضایی انجام شده است.
نظر شما