تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ فرزندت می‌شوند، اما نه با تولد. از مادر و پدر دیگری به آغوش مادر و پدر جدیدی می‌آیند که سال‌ها حسرت شنیدن صدای کودکی را در دل داشته‌اند و تنها درمان زخم دلشان عشق وزریدن به کودک دیگری است. این در آغوش کشیدن البته برای خیلی‌ها آرزو است و محال هم باقی می‌ماند، زیرا هرگز فرصت گذشتن از خان فرزندخواندگی بهزیستی را پیدا نخواهند کرد.
صدها درخواستی که هرسال برای فرزندخواندگی به سایت بهزیستی فرستاده می‌شود، تعداد بسیار کمی به نتیجه می‌رسد و پذیرش فرزند به سادگی ثبت درخواست نیست. یک‌سال‌ونیم گذشته و در ایام شیوع کرونا به گفته کارشناسان بهزیستی اوضاع فرزندخواندگی تغییر چندانی نکرده است. نه کم شده است نه زیاد. برنامه‌ها براساس قوانین گذشته ادامه دارد، اما نارضایتی زوج‌ها از این فرایند طولانی پابرجاست.
هیچ‌کس سراغی از ما نگرفت
۷سال از زندگی مشترکشان گذشته بود که متوجه شدند آن جمع دونفره سه‌نفره نمی‌شود. آن روزها به‌خاطر مأموریت‌های کاری شوهرش به شهرهای مختلف نقل مکان می‌کردند و منتظر بودند به مشهد برگردند و برای به فرزندی گرفتن کودکی تصمیم بگیرند. هدی ۲۸ساله بود که تصمیم گرفت از بهزیستی درخواست فرزند کند. همان مرحله اول را رفت و مشغله کاری نگذاشت ادامه بدهد: شنیده‌بودم مراحل فرزندخواندگی بهزیستی خیلی طولانی و سخت است، اما فکر نمی‌کردم ۸سال در نوبت بمانم. از زمانی که درخواست دادم تا همین لحظه هیچ‌کس سراغی از ما نگرفته است.
یکی‌دوباری از این و آن شنید که جایی در پایین شهر نوزاد می‌فروشند، اما ترسید از آن‌ها بچه بگیرد: می‌گفتند اگر دولت بفهمد شناسنامه نمی‌دهد و بچه را از شما می‌گیرد.
حالا خودش و شوهرش سن و سالی دارند و از آوردن فرزند منصرف شده‌اند: همه امکاناتی که توانستیم در این سال‌ها جمع کنیم یک خودرو و یک خانه است و اگر قرار باشد همان را هم به نام بچه بزنیم، چیزی برایمان نمی‌ماند. سختی‌ها را شنیدیم و بچه داشتن را رها کردیم.
آیدا و مسعود زوج نابارور دیگری هستند که البته سابقه سال‌های زندگی مشترک زیادی ندارند، اما برای گرفتن فرزند اصرار بیشتری دارند. از دو سال پیش که بار دیگر فرزندشان پس از «آی وی اف» سقط شد و از رفتن به مرکز ناباروری ناامید شدند، تصمیم خود را گرفتند.
پارسال درخواستشان را در سامانه بهزیستی ثبت کردند، اما آن‌ها هم هنوز در مراحل اولیه هستند. آیدا می‌گوید: ثبت‌نام کردیم و منتظر شدیم، اما خبری نیست. دوبار به اداره بهزیستی هم سرزدیم، اما جواب درستی ندادند. گفتند بروید مدارک را روی سایت بگذارید، ولی من این کارها را بلد نیستم. رفتم کافی‌نت، ولی متصدی‌اش می‌گفت قطع است. خلاصه که همین‌طور زمان را از دست می‌دهیم.
زوج دیگری را هم با واسطه می‌شناختم که فرزندی نداشتند و پیگیر گرفتن بچه‌ای از بهزیستی بودند. سراغشان را که گرفتم، متوجه شدم که از مادری که چند بچه داشته است نوزاد ده‌روزه‌ای را خریده و برای همیشه به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند. این هم روش برخی از والدین است برای پاک کردن خاطره گذشته و از بین بردن آثار زندگی کودک: نقل مکان.
مراحل ناخوشایند فرزندخواندگی
فرزندخواندگی در قانون به معنی واگذاری سرپرستی کودکان بدون سرپرست شناخته‌شده تحت سرپرستی سازمان بهزیستی به خانواده‌های متقاضی دارای شرایط قانونی حمایت از کودکان بی‌سرپرست است. در سال ۱۳۵۱یعنی حدود ۴۹سال پیش برای نخستین‌بار قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست در ایران تصویب شد، اما به‌دلیل ایراداتی که داشت، در سال ۱۳۸۷اصلاح شد و پنج سال بعد و البته با تغییرات زیاد در مردادماه سال ۱۳۹۲تصویب و بالاخره در ۱۳۹۳به ادارات بهزیستی ابلاغ شد.
طرح درخواست فرزندخواندگی از سوی زن و شوهر با ثبت آن در سامانه بهزیستی آغاز و با تأیید داشتن شرایط روحی، جسمی، مالی و در نهایت حضور در جلسات روان‌درمانی و صدور رأی نهایی و ورود کودک به خانواده جدید پایان می‌یابد. اما طی‌شدن همه مراحل به این سرعت و آسانی نیست. کارشناسان بهزیستی از مدت سه‌ماهه طی شدن مراحل می‌گویند که البته درصورت داشتن همه مدارک و نبود هیچ نقصی چنین زمانی طول خواهید کشید، درحالی‌که در عمل افراد گاه تا یک یا دو سال درگیر آن خواهند بود. البته که سخت‌گیری‌ها برای تأمین آینده کودکان در زندگی جدید صورت می‌گیرد، اما برای زوج‌های متقاضی پذیرفته نیست. به ویژه برای آن‌ها که به‌صورت غیرقانونی کودکی را به فرزندی گرفته‌اند و در مراحل گرفتن شناسنامه و ثبت هویت کودک مجبور به گذراندن مراحل اداری هستند.
نیمی از درخواست‌ها غیرقانونی است
«کرونا تأثیری در تعداد درخواست‌ها یا وضعیت پیگیری‌ها نگذاشته‌است. نیمی از درخواست‌ها برای فرزندان غیرقانونی بود. قانون دست خانواده‌هایی را که فرزندی را به صورت غیرقانونی به سرپرستی گرفته‌اند باز گذاشته است تا مراحل ثبت را بدون نگرانی طی کنند، اما این به معنی تأیید این کار نیست، بلکه تعیین تکلیف کودک است.» علی صباحی، کارشناس شبه‌خانواده اداره‌کل بهزیستی استان، گوینده این جملات است.
وی درباره آمار درخواست‌ها می‌گوید: در سال ۱۳۹۹تعداد ۸۵۶مورد ثبت درخواست فرزندخواندگی داشتیم که ۴۹۷مورد آن به نتیجه رسید. در بخش ترخیص ۲۰۰مورد درخواست‌ها غیرقانونی و ۲۹۷مورد فرزندخواندگی قانونی بود. از ابتدای امسال تا امروز هم نزدیک به ۴۵۳درخواست ثبت شده است و درمجموع ۱۳۵فرزند تعیین تکلیف شده‌اند که ۱۰۶مورد آن قانونی و ۲۵مورد غیرقانونی بوده‌است.
بنا بر جزئیاتی که شرح می‌دهد همه آمار تحویل فرزند هر سال مربوط به درخواست‌های آن سال نیست و ریزش سال قبل هم هست: بین ۶۰تا ۶۵فرزند مربوط به واگذاری امسال هستند و تعداد زیادی پرونده هم از سال قبل به امسال رسیده که تعیین تکلیف نشده‌است. هرسال هم این روند تکرار می‌شود. برخی شرایط لازم را ندارند، عده‌ای فقط نوزاد می‌خواهند و باید منتظر بمانند و در خوش‌بینانه‌ترین وضعیت دست‌کم ۲۰پرونده به سال بعد منتقل می‌شود.
برخی زوج‌ها شرایط واگذاری فرزند ندارند
کارشناس شبه‌خانواده استان از نارضایتی خانواده‌ها خبر دارد، اما به دستورالعملی اشاره می‌کند که طی کردن آن زمان‌بر است: دستورالعملی داریم که مصوب سال ۱۳۹۷است و نمی‌توانیم خارج از آن عمل کنیم. بهزیستی اختیاری ندارد، اما براساس قانون بسیاری از زوج‌ها اصلا دارای شرایط نیستند و فرزندی به آنان تعلق نمی‌گیرد، اما به درخواست خود اصرار می‌کنند.
صباحی یکی از دلایل تأخیر در مراحل را بی‌توجهی همسران به قوانین و ارسال مدارک می‌داند: افراد زیادی برای اعتراض به تأخیر مراجعه می‌کنند و مشخص می‌شود حتی توضیحات سایت بهزیستی را هم به‌طور کامل نمی‌خوانند که بدانند شرایط ابتدایی را دارند یا خیر. مثلا داشتن یک بیمه پایه که یکی از شروط اولیه است. به عنوان نمونه برخی هم در سنین بالا درخواست سرپرستی فرزند شیرخوار می‌دهند درحالی‌که سن فرزند و والدین حدود مشخصی دارد و فاصله نسلی در نظر گرفته‌شده‌است.
به گفته او صرف ثبت‌نام در سایت کافی نیست، زیرا بعد از گذشت شش ماه و ادامه ندادن مراحل، درخواست مسدود می‌شود. وی این را هم اضافه می‌کند که برخی مراحل هم در صورت طولانی شدن تکرار می‌شوند. قانون می‌گوید اگر ۳ماه از تاریخ مصاحبه روانی گذشته باشد، زن و شوهر باید دوباره مصاحبه بدهند. گاه نیز دلیل طولانی شدن این است که فرزندی برای تحویل نداریم. بااین‌همه اگر مدارک کامل باشد و کودکی با شرایط والد و اذن واگذاری باشد فرایند واگذاری سه تا چهار ماه بیشتر طول نمی‌کشد.
وی اشتباه برخی دیگر از والدین را هم نادرست می‌داند که هم برای کودک و هم جامعه دردسرساز می‌شود: تعدادی از زوج‌های نابارور فریب افرادسودجو را می‌خورند و فرزندی را به صورت غیرقانونی به سرپرستی می‌گیرند و گاه سال‌ها بدون مدارک هویتی نگهداری می‌کنند، اما به‌هرحال برای گرفتن شناسنامه کودک ناگزیر به مراجعه به بهزیستی هستند و باز باید از این مراحل عبور کنند.
این کارشناس، داشتن فرزند را حق همسران می‌داند، اما سرپرستی غیرقانونی و پنهان کردن کودک را به این دلیل که عده زیادی را با چالش روبه‌رو می‌کند رد می‌کند.
صباحی درعین‌حال به مواردی اشاره می‌کند که باید در قوانین اضافه شود: باید بازنگری در قانون انجام شود که جلوی این فرزندفروشی‌های غیرقانونی گرفته شود. به عنوان مثال برای مدت مشخصی بین ۶ماه تا یک سال به خانواده‌ها اجازه بدهند که برای طی شدن مراحل قانونی فرزند خود مراجعه کنند و پس از آن فرزند از خانواده گرفته شود.
وی درعین‌حال از اقداماتی سخن می‌گوید که برای کوتاه شدن فرایند تحویل فرزند انجام گرفته‌شده: تا سال ۹۷این مراحل طولانی‌تر بود، اما سال ۹۹با ایجاد این امکان که بیشتر درخواست‌ها و پیگیری مراحل از همان شهرستان محل سکونت افراد انجام شود، سرعت را افزایش داده‌ایم. اکنون تنها برای معاینات پزشکی قانونی و یکی دو مرحله دیگر لازم است به مرکز استان مراجعه کنند.
نظر شما