فرزانه شهامت | شهرآرانیوز؛ کودکی پنج‌شش‌ساله‌است و سرگرم بازی‌های کودکانه؛ بنابراین درک چندانی از اتفاقاتی که در اطرافش می‌گذرد ندارد؛ مثلا بحث و جدل شما با همسرتان که احتمالا در این ماه‌های کرونایی بیشتر از قبل شده است.
واقعا این‌طور فکر می‌کنید؟ اگر جوابتان مثبت است، خوب است بدانید کارشناسان با شما موافق نیستند. آن‌ها می‌گویند بچه‌ها در این‌سنین و حتی کمتر از آن، آنچه را در اطرافشان می‌گذرد می‌بینند، تحلیل می‌کنند، بسیار آموزش‌پذیر هستند و ریشه خیلی از رفتارهایشان را در بزرگ‌سالی، باید در سنین کمتر از شش سال جست‌وجو کرد.
شش سال از آغاز طرح غربالگری اضطراب در کودکان کشور می‌گذرد و آخرین داده‌های آن در خراسان‌رضوی می‌گوید که حدود ۱۲درصد از کودکان پنج تا شش سال استان، مشکوک به این اختلال هستند؛ اختلالی که می‌تواند منشأ کج‌خلقی‌ها، افت تحصیلی، مشکلات ارتباطی و سایر آسیب‌ها شود. سوی دیگر قضیه، اضافه شدن کرونا به فهرست متغیرهایی است که احتمال بروز این اختلال را افزایش داده است. نمونه‌اش برآورد اخیر حبیب‌ا... مسعودی‌فرید، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، مبنی بر ۵۱هزار کودکی است که بر اثر کرونا پدر یا مادر خود را از دست داده‌اند. مسعود فیروزی، مدیرکل بهزیستی استان، به شهرآرا می‌گوید که آمار استانی دقیقی دراین‌باره ندارد؛ بااین‌حال برآورد می‌کند که چیزی حدود یک دوازدهم این آمار، یعنی بیش از ۴۰۰۰نفر، سهم خراسان‌رضوی از کودکان داغ‌دیده و مستعد اختلال اضطراب باشد.
خبر خوب اینکه امسال طرح غربالگری اختلال اضطراب کودکان برخط انجام می‌شود که افزایش تعداد کودکان تحت پوشش طرح را نوید می‌دهد. سؤال‌های زیادی درباره این طرح داشتیم و آن‌ها را با طاهره‌سادات علوی، دکتری روانشناسی و کارشناس مسئول مراکز مشاوره بهزیستی خراسان‌رضوی در میان گذاشتیم. ریزه‌کاری‌های موضوع و دغدغه هر دو ما برای سلامت روان‌کودکان استان گفت‌وگویی مفصل را موجب شد. شما هم با خواندن آن، برای ارسال لینک گفتگو به والدین کودکانی که می‌شناسید، مجاب خواهید شد. برای دریافت لینک گفتگو کافی است به سایت شهرآرانیوز مراجعه کنید.
ماجرای این طرح از چه قرار است؟
طرح غربالگری اضطراب کودکان پنج تا شش ساله را از سال ۹۳شروع کردیم. یک پرسش‌نامه روانشناسی است، ۳۴سؤال دارد که والدین به آن‌ها پاسخ می‌دهند. تا سال ۹۸روند این‌طور بود که هم‌زمان با آغاز کار مهدکودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها، مراکز سلامت روان محلی که مراکز سطح اول پیشگیری هستند و در رشته روانشناسی یا مشاوره تخصص دارند، جلساتی را برای اطلاع‌رسانی به والدین برگزار و پرسش‌نامه را ارائه می‌کردند. ۲۹سؤال اولیه پرسش‌نامه به بررسی اختلال اضطراب می‌پردازد و اگر نمره کودک بالای ۳۴به‌دست می‌آمد او را به مراکز مشاوره دارای مجوز از بهزیستی ارجاع می‌دادند. پنج سؤال پایانی درباره استرس پس از سانحه است و اگر والد به آن‌ها پاسخ مثبت می‌داد نیز به مرکز مشاوره ارجاع می‌شد. سال ۹۸حدود ۹۰۰۰کودک ۵تا ۶سال استان را بررسی کردیم. ۱۲درصدشان مشکوک به اختلال اضطراب تشخیص داده شدند. این آمار تنها دستاورد طرح نبود.
به اضطراب بعد از حادثه اشاره کردید؛ مثلا چه حوادثی؟
ترس‌هایی که بر اثر دیدن حادثه‌ای در کودک نهادینه شده است، مثلا دیدن مرگ والدین یا نزدیکان یا اینکه جلوی چشم بچه، تصادفی خونین رخ دهد، تجربه ترس‌هایی مثل دزدیده شدن، تجاوز و.
وضعیت خراسان‌رضوی نسبت به بقیه استان‌ها و متوسط جهانی چطور است؟
از وضعیت تک‌تک استان‌های دیگر اطلاعی ندارم، اما متوسط جهانی بین ۱۰تا ۱۲درصد است.
سایر دستاوردهایی که گفتید چه بود؟
زمانی که میزان اضطراب کودک را می‌سنجیدیم، با مواردی مواجه شدیم که کودک، اختلال ذهنی خفیف داشت و پدر و مادر این را نمی‌دانستند؛ همین‌طور مواردی از اختلال وسواس پیدا کردیم. مواردی را هم پیدا کردیم که به کودک تجاوز شده بود و والدین نمی‌دانستند یا می‌دانستند و به‌خاطر حفظ آبرو کودک را به سکوت دعوت کرده بودند. برخی کودکان اضطراب اجتماعی، ترس از تنهایی و... داشتند. ما این کودکان را که برخی‌شان، روستایی یا ساکن شهرستان‌های فاقد مرکز مشاوره بودند به روان‌شناسان و روان‌پزشکان معتبر ارجاع دادیم.
واکنش خانواده‌ها به مشکوک بودن فرزندشان به اختلال اضطراب چه بود؟
برخی گارد می‌گرفتند و همراهی نمی‌کردند. مثلا والدینی که معتاد بودند یا آن‌هایی که دچار تعارضـات شـــــدید خانوادگـی بـــودنـد. در واقـــع می‌دانستند علت بروز این اختلال در کودک خودشان هستند. نمی‌خواستند به مرکز مشاوره مراجعه کنند و دیگران از مشکلشان باخبر شوند. برخی هم کلا نمی‌خواستند واقعیت را قبول کنند. ما خیلی پیگیری کردیم و می‌کنیم، ولی نمی‌توانم مدعی باشم همه کودکانی که در غربالگری مشکوک بودند، به مراکز مشاوره ارجاع شده‌اند. به اطلاع‌رسانی نیاز داریم تا خانواده‌ها به اهمیت موضوع پی ببرند.
همه کسانی که مشکوک به اختلال اضطراب اعلام می‌شوند نیاز به جلسات احتمالا طولانیِ درمانی دارند؟
نه. اولا این یک تست غربالگری است و نظر قطعی را باید روان‌شناس بدهد. دوم اینکه برخی موارد با آموزش والدین حل می‌شود؛ مثل مواردی که کودک، اضطراب جدایی دارد و می‌خواهد دائم با مادرش باشد.
نمونه‌ای که برای غربالگری تهیه می‌کردید و می‌کنید از چه قشرهایی هستند؟ قشر برخوردار؟
برای غربالگری قائل به قشربندی نیستیم. خیلی از کودکانی که در این سال‌ها غربال شدند و از یارانه‌های درمانی استفاده کردند از روستاهای استان، حاشیه شهرها، مددجویان بهزیستی و کمیته امداد هستند.
اجرای طرح در سال ۹۹، چه نتیجه‌ای داشت؟
پارسال به خاطر محدودیت‌های کرونا، نمونه جـــــدیــدی گـــــردآوری نکـــــردیم و درمان موارد شناسایی‌شده در سال۹۸را ادامه دادیم. کار دیگــــری که انجام شد، تهیه سامانه برخط این پرسش‌نامه بود که به نشانی Crm.behzisti.ir در دسترس والدین همه کودکان ۵تا ۶ساله است. با تکمیل آن، والد می‌تواند نتیجه پرسش‌نامه را ببیند. داشتن کد ملی کودک و شماره تماس والدین برای ورود به سامانه الزامی است.
تعهد امسال استان برای غربالگری چندکودک است؟
۸۸۰۰نفر. اگر از این تعداد بیشتر شود هم به عنوان کارشناس استقبال می‌کنم. حداقلش این است که والدین روی موضوع حساس شوند، کتاب بخوانند، دوره آموزشی شرکت کنند و با کودکانشان تعامل مثبت داشته باشند.
اگر والدینی سؤالات را متوجه نشوند، نتوانند وارد سامانه شوند یا حتی تلفن هوشمند نداشته باشند باید چه‌کار کنند؟
به مراکز مثبت زندگی بهزیستی که امسال متولیان سطح اول غربال هستند، مراجعه کنند. ما به کارکنان مراکز سپرده‌ایم در کنار والدین کودکان باشند و پرسش‌نامه را با کمک هم پر کنند. خود سامانه، نتایج را تحلیل می‌کند و اگر نیاز به مراجعه به مرکز مشاوره باشد، فهرست مراکز مشاوره مورد تأیید بهزیستی در سامانه موجود است.
برای تأمین هزینه‌های مشاوره تدبیر کرده‌اید؟
طرح غربالگری اضطراب یارانه دارد که به خانواده‌های ناتوان در پرداخت هزینه‌های آموزش و درمان اضطراب تعلق می‌گیرد. افرادی که تحت پوشش بهزیستی هستند و سامانه به آن‌ها اعلام کرده است که برای پیگیری موضوع، باید به مراکز مشاوره مراجعه کنند، بابت دریافت خدمات به‌صورت رایگان آسوده‌خاطر باشند. دیگرافرادی که از لحاظ مالی خود را واجد شرایط می‌دانند نیز می‌توانند با مراجعه به ادارات بهزیستی شهرستان مربوط راهنمایی بگیرند.
برآوردتان درباره نتایج غربالگری امسال با توجه به شرایط کرونایی چطور است؟
اینکه آمار امسال بالاتر از سال‌های قبل باشد، اصلا بعید نیست. می‌دانیم که کرونا تعاملات داخل خانه‌ها را ضعیف‌تر و مشکلات ارتباطی را بیشتر کرده است. پیش‌دبستانی‌ها مجاز به فعالیت اعلام شده‌اند، اما هنوز برخی والدین نگران این هستند که بچه‌شان را بفرستند یا نه. کودکانی که فرد نزدیکی مثل والدین خود را از دست داده‌اند، دچار اضطراب می‌شوند. برخی والدین به‌خاطر محدودیت‌های کرونا، شغلشان را از دست داده‌اند. ضعف اقتصادی روی مشاجرات خانوادگی اثر می‌گذارد و همه این‌ها روی اضطراب مؤثر است. در مجموع، کرونا اضطراب افراد را بالا برده و بسیاری از اضطراب‌های کودکان ناشی از اضطراب خانواده است. یعنی کودک به‌جز اتفاقاتی که برایش ممکن است رخ بدهد، می‌تواند مضطرب بودن را از خانواده‌اش یاد بگیرد.
چرا این سن برای غربالگری انتخاب شده است و مثلا چهار یا هشت‌سالگی نه؟
برخی اختلال‌ها مثل وسواس در سنین پایین‌تر تشخیص داده نمی‌شود. ضمن اینکه کودک در سن ۵تا ۶سالگی در آستانه ورود به مدرسه است و اختلال‌هایی مثل اضطراب جدایی در همین سنین ایجاد می‌شود. اصولا اگر اختلال اضطراب کودک قبل از مدرسه کشف و درمان شود بهتر است؛ از افت تحصیلی جلوگیری می‌کند، ارتباط کودک با دوستان و اطرافیان بهتر می‌شود و ماجرا به دوره نوجوانی و پس از آن کشیده نمی‌شود.
نشانه‌ای عمومی برای اختلال اضطراب وجود دارد که والدین با دیدن آن‌ها در کودکانشان به موضوع حساس شوند؟
دو نوع اضطراب داریم. یکی اضطراب آشکار است، مثل اضطراب جدایی از والدین. گاهی هم اضطرابِ پنهان است که علایمش را در قالب دیگری نشان می‌دهد. مثلا در قالب لج‌بازی یا پرخاشگری کودک، ترس از تنهایی، ترس از حیوانات و دیگر ترس‌های غیر واقعی، حضور طولانی در سرویس بهداشتی و... روان‌شناس می‌تواند نظر قطعی را دراین‌باره بدهد. برای همین توصیه ما به والدین، شرکت در غربالگری اضطراب است.
نظر شما