مقاله | تغییر نگاه به مشارکت؛ از قانونگذاری تا اجرا

معاونت مشارکت های مردمی بهزیستی خراسان رضوی سالهاست که هم راستا با سازمان بهزیستی کشور، در جهت ارتقای سطح آگاهی شهروندان نسبت به حوزه مسئولیت اجتماعی و جلب و جذب کمک های مردمی و هدایت آن به سمت رفع نیازهای جامعه هدف، برنامه های مختلف و متنوعی را طرح ریزی و اجرا کرده است. این طرح ها و برنامه ها به گونه ای جهت گیری و هدفمند شده اند که با بسترسازی مناسب، زمینه مشارکت های خرد و کلان را فراهم نمایند و در امور معیشتی، آموزشی و تحصیلی، مسکن، اشتغال، جهیزیه، دارو و درمان و ... پاسخگوی نیازهای مددجویان تحت پوشش باشند.

با این وجود، گستردگی و تنوع جامعه هدف بهزیستی و عدم امکان توانمندسازی همه گروه ها، لزوم بازنگری در مفهوم،زمینه ها و شیوه های مشارکت را ضروری می سازد، به گونه ای که بتوان ضمن انطباق با فرهنگ بومی و شرایط متغیر جامعه، از تمام ظرفیت های موجود قانونی و حقوقی، اقتصادی، انسانی، فرهنگی و اجتماعی، برای ایجاد بسترهای مشارکت فراگیر و مستمر بهره برداری کرد.

یکی از گام های اساسی در این مسیر،تاکید بر نقش آفرینی شهروندان، نهادهای دولتی، نهادهای حقوقی و قضایی، بخش خصوصی، سازمان های غیردولتی و مردم نهاد، درقبال حوزه مسئولیت اجتماعی به معنای عام آن و در قبال سازمان حمایتی بهزیستی به معنای خاص آن و ارایه راهکارها و مصداق های عملی مختلف است. به این ترتیب شاید بتوان از نگاه تک بعدی به مفهوم مشارکت و مترادف کردن آن با پول و سرمایه فراتر رفت و شاهد شکل گیری زنجیره بهم پیوسته ای از روابط و نیروها بود که نخستین  حلقه آن " اندیشه و تفکر" و یا به عبارتی"مشارکت فکری" است.

شناسایی ظرفیت های مشارکتی موجود در حوزه های مختلف نهادی جامعه، اقدام راهبردی و موثر دیگری است که نباید از آن غافل شد. در زیر به نمونه هایی از این ظرفیت ها اشاره می شود؛

شورای شهر، شهرداری و مشارکت:

- در حال حاضر شهرداری ها در حوزه ساماندهی معتادان متجاهر، کودکان کار و خیابان و افراد کارتن خواب و بی سرپناه، راه اندازی پویش های مردمی و ... با بهزیستی تعامل دوسویه و شایان توجهی دارد. از طرفی طبق مصوبات موجود، شهرداری ها موظف هستند درصدی از ظرفیت تبلیغات محیطی را به اطلاع‌رسانی، آموزش و ارائه پیام‌های فرهنگی، اجتماعی و عام‌المنفعه اختصاص دهند. بهزیستی می تواند از این فرصت، در راستای ارتقای سطح آگاهی شهروندان از اهداف، برنامه ها و نیازهای بهزیستی و متعاقب آن جلب همکاری آنها بهره برداری کند.

به این ترتیب باید در راستای به حداکثر رساندن سطح مشارکت، راهکارهای عملی و قابل اجرای مشارکت شهرداری ها، مشخص، تبیین و مطالبه گردد، سازوکارهای حقوقی موجود بررسی و موانع اجرایی با میدان داری مرکز پژوهش ها، کمیسیون های حقوقی و اعضای شورای شهر شناسایی و برطرف شود.

- معاونت فرهنگی- اجتماعی شهرداری مشهد نیز با دارا بودن اداره شورای اجتماعی محلات، اداره آموزش شهروندان و .... از ظرفیت قابل توجهی در راستای ارتقای فرهنگ مشارکت در جامعه برخوردار است.

- شهر همگان( شهری که درآن همه شهرنشینان بتوانند از همه امکانات، منابع و فرصت‌های شهرنشینی استفاده نمایند)، برنامه دیگری است که از سال ۱۳۹۸ باهدف حمایت از گروه‌های خاص به ویژه کودکان، جانبازان، افراددارای معلولیت، سالمندان و سایرکم‌توانان جسمی حرکتی و زنان، در این شهر پیگیری و اجرا می شود. همسویی این طرح با اهداف بهزیستی، لزوم تعامل بیشتر هر دو نهاد را در جهت ارتقای روحیه مشارکت شهروندی ضروری می سازد؛ عنصری که به خوبی در تشکیل کمیته ها و تعریف نهادهای همکار این طرح، تبیین و مشخص شده است.

قانونگذاری نوین و مشارکت:

قانونگذاری در دنیای مدرن اهدافی فراتر از اصول سنتی خود را تعقیب می کند و با نگاه انسانی و جامعه شناختی سعی در اصلاح قوانین دارد. در همین راستا، مجلس شورای اسلامی، به منظورکاهش مجازات حبس و آمار زندانیان، "قانون مجازات های جایگزین" را در قالب ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی مصوب کرد. بر اساس این قانون، مجازات‌های جایگزین حبس عبارت از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است .

اما آنچه در این قانون جالب توجه است و زمینه افزایش مشارکت را فراهم می کند، "خدمات عمومی رایگان" است؛ موضوعی که "تنبیه" را به "فرصت" تبدیل کرده است. در ادامه نمونه ای از احکام صادره  و ارتباط آن با بهزیستی را مرور می کنیم:

· ابلاغ حکم به کارگران یک واحد صنفی متخلف در تربت حیدریه که به دلیل عدم رعایت پروتکل های بهداشتی کرونا به خرید پنج میلیون ریال بسته‌های بهداشتی و اهدای آن به مددجویان بهزیستی این شهرستان محکوم شدند.

· ابلاغ حکم یک متهم در استان کهگیلویه و بویراحمد به تامین اقلام بهداشتی و دستکش و مواد شوینده و ضدعفونی و اختصاص آن به مددجویان کمیته امداد و بهزیستی

· ابلاغ حکم دو پزشک به دلیل رعایت نکردن قوانین و مقررات در حوزه مدیریت پسماندهای پزشکی، به ویزیت رایگان ۱۰۰بیمار محروم تحت پوشش کمیته امداد امام و بهزیستی شهرستان کارون به مدت دو سال

نیروی انتظامی و مشارکت:

نیروی انتظامی در حوزه پیشگیری از آسیب های اجتماعی ، دارای وظایف و فصل مشترک های زیادی با بهزیستی است:

- طرح معافیت سربازی فرزندان زنان سرپرست خانوار و فرزندان خانواده های دارای والدین و یا عضو معلول را می توان از دیگر زمینه های مشارکت این نهاد با بهزیستی برشمرد.

- علاوه بر این یکی از مصداق های مشارکت این نهاد که در مجلس دهم شورای اسلامی به تصویب رسید افزایش دو درصدی جریمه های راهنمایی و رانندگی و اختصاص عواید آن به سازمان بهزیستی است که ضمن الزام شهروندان به مشارکت در حوزه مسئولیت اجتماعی، نقش قابل توجهی در جبران کمبودهای مالی این سازمان خواهد داشت.

مصداق های بیان شده در این نوشتار، نمونه کوچکی از مصدایق عملی اجرایی حوزه های مختلف جامعه ایران است که به صورت مستقیم و غیر مستقیم باعث افزایش زمینه مشارکت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ....شهروندان و نهادهای دولتی و غیردولتی با بهزیستی شده است؛ ظرفیتی که با برنامه ریزی و تعاملات هوشمند، قابل افزایش است و می تواند به عنوان یک راهبرد مدیریتی در سطوح ملی و استانی مورد مداقه و استفاده قرار گیرد.

در کنار این راهبردهای کلان، استفاده از ظرفیت شهروندان در قالب راه اندازی پویش های ملی، اهتمام در جایگزینی روش های مشارکت الکترونیک، بهره گیری از ظرفیت فضای مجازی و رسانه ملی، همکاری هدفمند با موسسات غیردولتی ، نهادهای دولتی و بخش خصوصی و ... همواره توسط بهزیستی خراسان رضوی مورد توجه و بهره برداری قرار گرفته است.

امید که " مشارکت" در تمام ابعاد فردی و اجتماعی و نهادی آن،دوشادوش اندوخته غنی فرهنگی مردمان این سرزمین متجلی شود و نقش غیرقابل انکار خود را در محرومیت زدایی و کاهش شکاف طبقاتی و تحقق جامعه ای شکوفا و پویا ایفا نماید.

حمیده محدث

معاون مشارکت‌های مردمی بهزیستی خراسان رضوی