گزارش| خانه امن زنان ایرانی کجاست؟

گروه جامعه خبرگزاری فارس؛عطیه اکبری: یک ماهی می شود هر شب نام «خانه امن» را می شنویم و سریال امنیتی با این عنوان میلیون ها ایرانی را پای جعبه جادویی می نشاند. اما قطعا خیلی ها نمی دانند خانه امن فقط نام یک سریال تلویزیونی نیست.بسیاری از زنان ایرانی نمی دانند سازمان بهزیستی ۲۳ خانه امن در کشور دارد و سرقفلی همه این خانه ها را به نام زنان بی پناه زدند.

پخش سریال خانه امن از رسانه ملی بهانه ای شد برای معرفی خانه های امن به زنان خشونت دیده. زنانی که ممکن است به دلیل اعتیاد یا اختلالات روانی همسر، مورد خشونت جسمی و روانی قرار بگیرند و جان و روح خودشان و فرزندانشان در امان نباشد و از آنجا که ممکن است نه قوم و خویشی داشته باشند و نه دوست و آشنایی  خودشان و فرزندانشان را آواره پارک و خیابان کنند و ده ها آسیب دیگر تهدیدشان کند، بی خبر از اینکه خانه امنی هست و پناهی که می توانند تا بهبود شرایط در آن آرام و قرار بگیرند.

سال ۹۳ بود که متولیان سازمان بهزیستی تصمیم گرفتند برای اسکان موقت زنان تحت خشونت خانگی خانه هایی به نام «خانه امن» را تشکیل دهند. اگر می خواهید بدانید در خانه امن زنان چه می گذرد در گفت و گوی ما با دکتر«فرزانه امیریزدانی»،؛ مسئول طرح خانه امن دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور همراه شوید.

*برای شروع گفت و گو از فلسفه تشکیل خانه امن بگویید؟ چه شد که سازمان بهزیستی تصمیم به راه اندازی این مراکز گرفت؟

تا قبل از سال ۹۳ در مراکز مداخله در بحران سازمان بهزیستی، همه زنانی که به دلایل مختلف اجتماعی و خانوادگی جایی برای ماندن نداشتند و در خطر بودند در کنار هم به صورت موقت زندگی می کردند. یعنی زنان خشونت دیده خانگی در کنار زنان آسیب دیده و خیابانی بودند. سال۹۳ سازمان تصمیم به جداسازی مرکز اسکان این دو گروه گرفت و برای زنان در معرض خشونت خانگی خانه امن را راه اندازی کرد. از آنجا که در بحث خشونت های خانگی مادر به همراه کودک ترک منزل می کند و این مادران همراه فرزندانشان در کنار سایر گروه های زنان آسیب دیده نگهداری می شدند، این جداسازی ضرورت داشت.

در خانه امن به روی زنان خشونت دیده باز است  

*گفتید دلیل راه اندازی خانه امن، ضرورت جداسازی مکان اسکان موقت زنان آسیب دیده از زنان خشونت دیده است. می شود کمی در مورد این تفاوت توضیح دهید و بگویید دقیقا کدام دسته از بانوان می توانند وارد خانه امن شوند؟

زنانی که در خانه مورد آزار و خشونت خانگی قرار می گیرند و شرایطی برای آنها پیش می آید که خودشان و فرزندانشان  در محیط خانه امنیت جانی و روانی ندارند و بعد از بیرون از آمدن از خانه هم جایی برای ماندن ندارند می توانند وارد خانه امن شوند. پدیده خشونت خانگی (domestic violence) هر نوع عمل خشونت‌آمیز مبتنی بر جنسیت است که منجر به آسیب جسمی، جنسی و روانی به زنان می شود. این آسیب در حال حاضر در تمام کشورهای دنیا اعم از توسعه ‌یافته و درحال ‌توسعه وجود دارد و یکی از مسائل مهم اجتماعی و خانوادگی است. در تمام کشورها تلاش می کنند با توجه به ظرفیت ‌ها و زیرساخت‌های اجتماعی، انتظامی و حقوقی تا حد امکان از وقوع این پدیده پیشگیری کنند یا پس از وقوعش، با استفاده از راه‌های مختلف با آن مقابله کرده و از آسیب دیدگان این پدیده حمایت کنند. 

نه گرمخانه است نه خوابگاه؛ اینجا خود خود خانه است/نشانی خانه های امن محرمانه است

*چرا نام خانه امن را روی این مراکز گذاشتید؟

خانه امن همان طور که از نامش پیداست، مکان و محلی امن برای حضور زنان آسیب دیده است که نه شبیه خوابگاه است نه شبیه گرمخانه هایی که کارتن خواب ها یا افراد بی پناه در آن شب را به صبح می رسانند. این خانه ها شبیه همه خانه های این شهر هستند. تابلو ندارند و مشخصات آنها مثل سایر مراکز مداخله در بحران در اختیار همه مردم نیست. زنانی که در این خانه ها زندگی می کنند یک زندگی عادی دارند. نشانی خانه های امن فقط در اختیار سازمان بهزیستی، مقامات قضایی و نیروی انتظامی قرار دارد. یعنی حتی همسایه ها هم نمی دانند این خانه زیرنظر سازمان بهزیستی است و اهالی اش زنان خشونت دیده هستند.

راهنمای خشونت دیدگان خانگی

*سوالات و ابهامات بسیاری در این خصوص وجود دارد. زنان خشونت دیده چطور می توانند وارد این خانه ها شوند؟ چه مراحلی طی می شود که پذیرش این خانم ها در خانه امن تبعات حقوقی برای سازمان بهزیستی نداشته باشد؟

خانه امن پذیرش مستقیم ندارد. ببینید زنی که همسرش اختلال روانی دارد، معتاد است یا به هر دلیل دیگری وی را مورد ضرب و شتم قرار می دهد و زن احساس می کند اگر در خانه بماند جانش در خطر است می تواند مهمان خانه امن شود ،اما قبل از آن باید مراحلی را طی کند. می تواند با ۱۲۳ یا اورژانس اجتماعی تماس بگیرد و موضوع را اطلاع دهد، گروه سیار ۱۲۳ به نشانی که زن اعلام می کند می روند، ورود به خانه با همراهی نیروی انتظامی و هماهنگی ضابط قضایی انجام می شود. مددکار شرایط را بررسی می کند و اگر خشونت خانگی تایید شود زن به همراه فرزندانش به مراکز مداخله در بحران منتقل می شود.

البته ممکن است این زنان نه به صورت خود معرف که توسط نیروی انتظامی به سازمان بهزیستی معرفی شوند. پس از پذیرش اولیه در مرکز مداخله در بحران، یک گروه شامل رییس مرکز، روانشناس، روانپزشک، مشاور حقوقی و مددکار اجتماعی وضعیت خانوادگی زن خشونت دیده و شرایط جسمی و روحی خودش را بررسی می کنند و اقداماتی را انجام می دهند از جمله تلاش برای اصلاح رفتار آزاردهنده، بررسی امکان بازگشت فرد آسیب دیده به خانه. اگر به هر دلیلی از جمله آسیب جسمی و روحی زن، اختلال روانی مرد، اعتیاد به مصرف مواد روان گردان و یا هر دلیلی که جان زن و فرزندان را در خانه تهدید کند، شرایط برای بازگشت در کوتاه مدت فراهم نباشد، زن خشونت دیده با حکم قضایی به خانه امن منتقل می شود. فرزندان پسرتا ۱۲ سال و فرزندان دختر هم همراه مادر در خانه امن پذیرش می شوند.

بمانید تا اوضاع روبه راه شود 

*این افراد تا چه مدتی می توانند در خانه امن زندگی کنند؟

طبق دستور العمل سازمان بهزیستی زنان خشونت دیده از ۲ تا ۴ ماه می توانند در خانه امن زندگی کنند و اگر تیم تخصصی تشخیص دهد که شرایط برای بازگشت این فرد به خانه فراهم نیست و ممکن است زن و فرزند، امنیت جسمی و روانی نداشته باشند این دوره تمدید می شود. ما مددجویانی داشتیم که تا یک سال در خانه امن حضور داشتند، چون به هیچ عنوان شرایط بازگشت به خانه را نداشتند. البته این را هم بگویم که بیشتر زنان خشونت دیده تمایل دارند به خانه برگردند و ما هم کمک شان می کنیم

ببینید حضور در خانه امن در بسیاری از موارد مسیر زندگی مددجو و فرزندانش را تغییر می دهد. ما مدتی قبل خانمی را در یکی از خانه های امن پذیرش کردیم که به دلیل اعتیاد شدید همسر به مواد روانگردان مورد خشونت فیریکی شدید قرار گرفته بود و برای نجات جان خودش و فرزندانش از خانه فرار کرده بود، فامیل وآشنایی هم نداشت و با دو بچه در پارک سرگردان شده بود.آنقدر شرایط خانه اسفناک بود که بچه هایش سوء تغذیه گرفته بودند. 

خانه امن درمان موقت است،با اصل مشکل چه می کنید؟ 

*  اقامت زنان در خانه های امن حکم یک مسکن یا درمان موقت را دارد. مسئولان و مددکاران سازمان بهزیستی برای فراهم کردن شرایط  بازگشت فرد خشونت دیده به خانه، چه اقداماتی را انجام می دهند؟

افرادی که در خانه امن پذیرش می‌شوند بدون شک شرایط ویژه‌ای را پشت سر گذاشته‌اند.عدم امنیت جانی و روانی در خانه باعث می شود خیلی از آنها با حال روحی و جسمی وخیم درحالی که آثار کبودی و آسیب دیدگی بر روی بدنشان مشهود است از خانه بیرون بزنند. خیلی از این زنان هیچ حامی و حمایتگری ندارند. نه راه پس دارند و نه راه پیش. درمانده از تحقیر و خشونت از خانه بیرون می‌زنند و نیاز به حمایتی اصولی و ویژه دارند.

همزمان با ورود این فرد به خانه امن، مددکار،روانشناس و مشاور حقوقی کار خودشان را شروع می کنند. برای زن خشونت دیده طرح درمانی آماده می کنند. اگر زن،آسیب جسمی دیده باشد، با کمک مشاور حقوقی مراحل قضایی را طی می کند. این اقدام برای بازدارندگی از تکرار آسیب انجام می شود. مشاوران زنان را با قوانین و حقوق خودشان آشنا می کنند. مرحله بعد توانمندسازی شغلی زنان خشونت دیده است. بعضی از این زنان شاغل هستند، بعضی مهارت شغلی دارند و سازمان سعی می کند برای آنها شغل مناسبی منطبق با مهارتی که دارند پیدا کند.

اما دسته سومی از زنان خشونت دیده سواد آنچنانی ندارند و هیچ مهارتی هم ندارند که اکثرمراجعان ما در این دسته قرار می گیرند. برنامه سازمان و مددکاران این است که در مدت حضور فرد در خانه امن، توانمندی مالی را با ایجاد شغل و حرفه آموزی برایشان ایجاد کند.در خانه امن کارگاه های حرفه آموزی برای زنان برگزار می شود و تلاش ما ایجاد کسب و کارهای کوچک است. ما در بعضی از خانه ها کارگاه های خیاطی راه اندازی کردیم.

در تمام مراحل، تلاش برای تغییر شرایط جسمی و روحی فرد آزارگر و بهبود اوضاع خانه برای بازگشت مددجو توسط گروه های مددکاری ما انجام می شود.

خیرانی که ۱۵ خانه امن تاسیس کردند 

*به طور کلی چند خانه امن داریم؟

۲۳ خانه امن داریم. اوایل، ۸ مرکز اسکان موقت ما تبدیل به ۸ خانه امن دولتی در کشور شد، اما با توجه به ظرفیت محدود پذیرش خانه ها  این تعداد کافی نبود و برای توسعه خانه امن نیاز به ورود بخش غیردولتی و موسسه های خیریه داشتیم. در سال ۹۵ با تصویب ماده ۲۶ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، با واگذاری این خدمت به موسسه های غیر دولتی واجد شرایط موافقت شد و در حال حاضر ۱۵ خانه امن ما توسط بخش غیر دولتی اداره می شود. اولین خانه امن غیردولتی در استان مرکزی راه اندازی شد. 

*در پایتخت چند خانه امن وجود دارد؟

ما دراستان تهران ۳ خانه امن داریم که دو خانه ما دولتی است و یک خانه توسط بخش غیردولتی اداره می شود.

*هر خانه ظرفیت پذیرش چند نفر را دارد؟

هر خانه امن ظرفیت پذیرش ۱۰ مادر با فرزندانش را دارد.

پای کار  بیایید 

*با توجه به جمعیت بالای استان تهران و وجود آسیب های اجتماعی درحاشیه شهرها وجود سه خانه برای پایتخت کافی است؟و به جز پایتخت قطعا بعضی از استان های ما هم هنوز خانه امن ندارند؟ 

مسلما خیر. ما با کمبود خانه امن در استان تهران  و استان های دیگر مواجه هستیم. موسسه های خیریه غیردولتی باید پای کار بیایند. چالشی که در خصوص خانه های امن با آن مواجه هستیم این است که بیشتر موسسه های خیریه ای که در حوزه آسیب های اجتماعی فعالیت می کنند تمایلشان به راه اندازی مراکز نگهداری ویژه کودکان و کمک کردن به ایتام است. کمتر موسسه ای است که در حوزه زنان تمایل به ارائه خدمات داشته باشد.در حالی که خانه های امن نه فقط برای مادر که آرامش را نصیب فرزند هم می کند. تصور کنید مادر و فرزندی که به دلیل مشکلات فراوان خانوادگی، اعتیاد همسر و مصرف مواد روانگردان در خانه امنیت جانی و روانی ندارند و جایی ندارند که به آن پناه ببرند، حضور این مادران به همراه فرزندانشان در خانه امن، آینده فرزندانشان و مسیر زندگی شان را هم تغییر می دهد.

با «برنامه ایمنی» نگران نباشید 

*فرآیند خروج زنان خشونت دیده از خانه امن به چه صورتی است؟ نظارت سازمان بهزیستی بر اوضاع این زنان بعد از بازگشت به خانواده ادامه دارد؟

وقتی شرایط برای بازگشت زن خشونت دیده به خانه فراهم می شود،گروه حاضر در خانه امن شامل مددکار، روانشناس و مشاور حقوقی برای این فرد برنامه ایمنی می نویسند و قبل از خروج آموزش های لازم را به او می دهند.

برنامۀ ایمنی، یک سند شخصی و تفصیلی و دربردارندە راهبردها و سازوکارهای ایمنی مشخص و روشنی است که قربانی خشونت می تواند برای بهبود وضعیت ایمنی خودش در موقعیت های مختلف از آن استفاده کند و هر جایی که امکان تحت خشونت قرارگرفتن برای زنان وجود دارد، آنها باید بتوانند با راهکارهایی از خود مراقبت کنند. برنامە ایمنی، شامل اقدام های محافظت کننده ای است که بر اساس محل و سبک زندگی، سن قربانی خشونت، شغل، تعداد فرزندان و ... نوشته می شود.

این برنامه به فرد داده می شود، چون احتمال تکرار خشونت وجود دارد، به ویژه درخصوص خشونت های جسمی که گاهی آسیب های جبران ناپذیری را به دنبال دارد، زن مورد خشونت باید با اعمال اقدام های محافظتی از خودش و فرزندانش مراقبت کند. بخشی از این برنامه ایمنی شامل آموزش های مهارتی و رفتاری است. اینکه زنان بتوانند با ایجاد آرامش در خانه از ایجاد درگیری جلوگیری کنند. بخش دیگر از برنامه ایمنی شامل اقدامات خودمحافظتی است. برای مثال در صورتی که زن تلفن همراه دارد، همیشه آن را همراه داشته باشد تا در موارد لزوم با خانواده، دوستان،پلیس و... تماس بگیرد؛یا اینکه با توافق با همسایگان کلمات یا نشانه های خاصی را تعیین کنند تا در صورت شنیدن یا دیدن آنها آگاه شوند که زن تحت خشونت است و به کمک نیاز دارد. ا

لبته برنامه ریزی ایمنی با وجود برخی نکات مشترک مانند ساده بودن، واقع گرایی و ارائۀ راهبردهای خاص رفتاری، بر اساس نیازهای خاص هر فرد متفاوت است. اگر بر اساس  نظر متخصصان خانە امن و مددکار اجتماعی، توانمندی زن خشونت دیده برای زندگی بدون حمایت تأیید شود، باید وضعیت او دست کم به مدت شش ماه پس از خاتمە مداخله ها، برای اطمینان از عدم تکرار خشونت ها با تماس با مددجو پیگیری شود.

اطلاع رسانی کنید تا زنان خشونت دیده خانه های امن را بشناسند

*فکر می کنید چند درصد زنان از وجود خانه های امن مطلع هستند؟ این روزها به لطف پخش سریال تلویزیونی خانه امن که سریالی امنیتی است، مردم این نام را زیاد می شنوند. اما قطعا خیلی ها نمی دانند سازمان بهزیستی به عنوان سازمانی حمایتی،خانه هایی به همین نام دارد که می تواند پناه زنان خشونت دیده باشد !

سازمان بهزیستی یک سازمان حمایتی است با جامعه هدف گسترده. صدا و سیما و رسانه ها برای معرفی این حمایت ها و اطلاع رسانی باید دست به کار شوند. همین اورژانس اجتماعی را در نظر بگیرید. تا به حال چقدر از صدا و سیما تبلیغ در خصوص سامانه ای که تلاشش مداخله در بحران های اجتماعی و نجات افراد آسیب دیده است دیده اید؟

از طرف دیگر باید فرهنگ مراجعه زنان خشونت دیده به اورژانس اجتماعی هم به وجود بیاید. بعضی از زنان تحت عنوان انواع و اقسام خشونت قرار دارند. خشونت کلامی، روانی، جسمی. اما حتی حاضر نمی شوند مشاوره بگیرند. ما مددجویی داشتیم که در یک خانه با همسرش زندگی می کرد اما همسرش ۵ سالی بود که حتی اسم او راهم صدا نمی زد. انگار که این زن اصلا وجود خارجی در خانه ندارد. این اگر نامش خشونت روانی نیست پس چیست؟ حداقل کار، این است که این خانم برایش مسجل شود تحت خشونت قرار گرفته، با اورژانس اجتماعی یا مشاوران تماس بگیرد و راهنمایی بخواهد. همه تماس ها که قرار نیست منجر به ترک منزل شود، اما با مراجعه زنان و مطرح کردن مشک و آسیب جلوی آسیب های بعدی خانوادگی گرفته می شود.

توجه: تصاویر استفاده شده در این خبر تزئینی است.