خودکشی مهمترین و بارزترین نوع خشونت تغییر شکل یافته است. اینکه امروزه این پدیده را نسبت به گذشته مهم تر جلوه می دهد گسترش و افزایش آمار خودکشی ها و کاهش سن خودکشی است. خودکشی یک پدیده و واقعیت اجتماعی است که مربوط به مکان و زمان خاصی نیست بلکه جهان شمول است . به این معنا که در همه جا و در هر زمان اما به میزان متفاوت وجود دارد. خودکشی هر چند در وهله اول یک مشکل فردی به شمار می رود ولی از آنجایی که فرد در اجتماع زندگی می کند و تأثیرات متقابلی همواره بین آنها برقرار است، به عنوان یک معضل و یکی از آسیب های اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد . آمار خودکشی معمولا با سایر جرایم و آسیبها ارتباط پیدا می کند، بطوری که در میان گرو ههای مبتلا به اعتیاد، خودکشی بیشتر دیده می شود. جامعه شناسان معتقدند هر اندازه همبستگی اجتماعی سست گردد و ارتباط وتعلق فرد به گروه کاسته شود، او آمادگی بیشتری برای پایان دادن به حیات خود پیدا می کند .
با توجه به آنچه مطرح شد، لزوم تدوین برنامه های پیشگیرانه و مداخله ای در راستای کاهش و کنترل بحران خودکشی اهمیت بسزایی دارد.
از طرف دیگر، از آنجایی که در سبب شناسی بروز خودکشی، عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نقش دارد و تنها یک علت را نمی توان در این زمینه مطرح کرد، لذا لازم است در طراحی اقداماتی در راستای پیشگیری از خودکشی برای تک تک عوامل ایجاد کننده مشکل، برنامه طراحی کرد.
لازم به ذکر است معاونت پیشگیری بهزیستی استان فارس ؛ سطوح پیشگیری را ؛ در ۴ سطح طبق تعریف های زیر اجرا می نماید . پیشگیری به مفهوم ساده به معنای جلوگیری از به وجود آمدن بیماری قبل از وقوع است و به عبارتی در حوزه سلامت روان اجتماعی به اقدام هایی گفته می شود که برای جلوگیری از بروز بیماری ها و مشکلات اجتماعی و کاهش پیامدهای شدیدتر بیماری و مشکلات اجتماعی انجام می شود . بر این اساس می توان برای پیشگیری ۴ سطح مختلف در نظر گرفت :
- Primordial پیشگیری نخستین ، ابتدایی یا ریشه ای
- Primary پیشگیری اولیه یا سطح اول
- Secondary پیشگیری ثانویه یا سطح دوم
- Tertiary پیشگیری ثالثیه یا سطح سوم
سطوح عملکرد در جهت پیشگیری از خودکشی
سطح یک: مجموعه اقدامات در جهت پیشگیری از وقوع خودکشی
- آموزش مهارت های زندگی از جمله مهارت های خودآگاهی، تنظیم هیجان، شفقت خود، کنترل خشم، هدفمندی، حل مسئله تاب آوری و .. .
- شناسایی افراد در معرض خطر افکار و اقدام به خودکشی در سطح محلات از جمله مدارس، دانشگاهها، محیط های کاری و ..
- آگاهسازی خانواده ها در خصوص موضوع خودکشی و آموزش شیوه ها ی جلوگیری از بروز این مشکل
سطح دو: تشخیص بموقع و ارایه راهکارهای مداخله ای بموقع
یکی از اهداف این آموزشها در گروههای هدف ؛ مداخله در موارد افکار و اقدام به خودکشی توسط جامعه عمومی –مشاوره حضوری و یا مشاوره تلفنی ( ۱۴۸۰) است. پس از دریافت گزارش مربوط به افکارو اقدام به خودکشی با توجه به فوریت موضوع به تیم خدمات سیار اورژانس اجتماعی ۱۲۳ اطلاع رسانی میگردد تا به محل اعزام و روانشناس و مددکار تیم ؛ مداخلات لازم در جهت رفع بحران خودکشی در محل ارایه نمایند .
سطح سه: جلوگیری از وقوع مجدد بحران و رفع عوارض ناشی از بروز بحرا ن
- با ارجاع و ارایه خدمات مشاوره ای حضوری –تلفنی ( ۱۴۸۰) توسط متخصصیصین و یا مشاورن اورژانس اجتماعی ۱۲۳ به خانواده هایی که یکی از عزیزان خود را به علت خودکشی از دست داده اند؛ به منظور کاهش عوارض ناشی از سوگ و جلوگیری از بروز بحران خودکشی در سایر افراد خانواده
- ارائه خدمات روانشناختی مددکاری لازم به افراد آسیب دیده از خودکشی(افرادی که قبلا خو دکشی کرده اند) به منظور جلوگیری -از وقوع مجدد بحرا ن توسط تیم اورژانس اجتماعی ۱۲۳
روز جهانی پیشگیری از خودکشی
این عبارت، یادآور تاکیدی است که پروفسور اوکانر بر اهمیت مفهوم " تعلق اجتماعی" در پیشگیری از خودکشی دارد:
" یک لبخند ساده می‌تواند برای هر کدام از ما، معنای ناچیزی داشته باشد، اما برای فردی که یه خودکشی فکر می‌کند می‌تواند نخستین گام برای زندگی باشد" پروفسور روری اوکانر
فردی که به خودکشی فکر می‌کند در حال تجربه درد هیجانی شدیدی است و ممکن است تجاربی همچون احساسات ناامیدی و درماندگی، شکست، طردشدگی، بی‌ارزش بودن، اهمیت نداشتن برای دیگران، سربار بودن و ... را تجربه کند.
در این شرایط، کوچکترین محرک‌ها، می‌تواند عمیق‌ترین معناها رو درون فرد ایجاد کند. شاید خیلی ساده بنظر برسد که اعمالی مثل لبخند زدن یا هر کار انسانی دیگر که رنگ و بوی انسانیت، شفقت، مهربانی داشته باشد بتواند چنین تاثیری داشته باشد؛
اما همین محرک‌های کوچک مثل لبخند زدن است که می‌تواند به فرد دارای تمایلات خودکشی، احساس ارزشمندی، کفایت و تعلق بدهد، مثلا حس اینکه ارزش این را دارد که به او لبخند زده شود، و می‌تواند جرقه‌هایی از امید را در او ایجاد کند...
پیشگیری از خودکشی فرایندی بسیار گسترده و چندجانبه است که مفهوم "تعلق اجتماعی" یکی از این مسیرهای حیاتی در جهت پیشگیری از خودکشی است و نباید اهمیت آن را نادیده گرفت.
روز جهانی پیشگیری از خودکشی تنها یک روز در تقویم نیست، بلکه نمادیست از آگاهی به شکنندگی وجود انسانی و یادآوری این واقعیت که مرز میان زندگی و مرگ، گاه تنها یک فکر، یک کلمه یا حتی یک لحظه از یأس است. خودکشی نه‌تنها پایان یک زندگی، بلکه گسستی در بستر عمیق و پیچیده انسانی است؛ جایی که امید از میان می‌رود و فرد خود را در میان تاریکی بی‌پایان می‌یابد، بی‌آنکه روشنایی‌ای در افق ببیند.این روز نه فقط یادآور یک واقعه تلخ، بلکه فراخوانیست برای بازنگری به معنای زیستن. این روز فرصتی است تا عمیق‌تر به سوالاتی که در پس پرده ذهنمان پنهان شده‌اند نگاه کنیم: چرا ادامه می‌دهیم؟
زندگی، این موجود پیچیده و پر از تضاد، چه معنایی برایمان دارد؟آلبر کامو، نویسنده و فیلسوف فرانسوی، می‌گوید که تنها یک مسئله فلسفی واقعی وجود دارد: خودکشی.
او این پرسش را مطرح می‌کند که آیا زندگی ارزش زیستن دارد یا نه؟ اما هم‌زمان تأکید می‌کند که حتی در میان بی‌معنایی و پوچی، می‌توان معنا ساخت. زندگی با همه رنج‌ها، زیباست، نه به خاطر این که آسان است، بلکه به خاطر این که هر لحظه می‌تواند فرصتی برای خلق چیزی نو باشد.
در روز پیشگیری از خودکشی، می‌توانیم درک کنیم که دردهای درونی و شکنندگی‌های ما بخشی از تجربه انسانیست، نه نقطه‌ای برای پایان دادن به آن. باید به یاد داشته باشیم که انسان‌ها قادرند در مقابل تاریک‌ترین لحظات هم، ایستادگی کنند و از دل تاریکی‌ها، کور سوی نور پیدا کنند.چالش واقعی انسان، نه تسلیم شدن به پوچی، بلکه مواجهه با آن و تلاش برای یافتن معنا در دل بی‌معنایی است.
خودکشی، نه پایان درد، بلکه نشانه‌ایست از رنجی که هنوز تفسیر نشده و امیدی که هنوز کشف نشده است.در این روز جهانی، باید به یاد داشته باشیم که درد و رنج ،بخشی از زیستن هستند، اما درک آنها، همدلی و همراهی با دیگران می‌تواند انسان را به جایی برساند که به جای فرار از رنج، معنای آن را بیابد.
وظیفه‌ی ما به عنوان جامعه اینست که فضایی برای این معنا فراهم کنیم؛ جایی که افراد، حتی در دل تاریکی، روشنایی‌ای برای ادامه دادن بیابند. پیشگیری از خودکشی یعنی پذیرفتن این که هر زندگی معنایی نهفته در خود دارد و هر فرد، حتی در سخت‌ترین لحظاتش، شایسته فرصت دیگری برای بازاندیشی و دوباره زیستن است.
تهیه و تنظیم: زهرا عباس پور
کارشناس طرح پیشگیری از خودکشی
دفتر مشاوره و خدمات روانشناختی استان فارس
نظر شما