فساد اداری از جمله پدیده‌های سازمانی است که روند توسعه را به طور چشمگیر با مشکل رو برو می سازد و در خصوص فساد اداری تعریف قابل قبول همگانی وجود ندارد و معمولاً به گونه‌های متفاوتی با موضوع فساد اداری برخورد می شود برخی فساد اداری را سوء استفاده از موقعیت و جایگاه اداری برای مقاصد مشخصی دانسته‌اند، گروه دیگری رشوه گیری و پنهان کاری را فساد نامگذاری کرده‌اند و عده‌ای نیز هرگونه ارتباط و رد و بدل کردن منابع و امکانات برای انجام امور غیر قانونی را در سازمان‌ها فساد اداری تعریف کرده‌اند.
معمولا فسادهای اداری از راه های زیر انجام می پذیرد:
۱. نقض قوانین و مقررات اداری.
۲. تغییر و تفسیر قوانین و مقررات و ضوابط اداری.
۳. تغییر در قوانین و مقررات اداری.
۴. خودداری، کند کاری یا کوتاهی در انجام وظایف قانونی در قبال ارباب رجوع.
۵. تسهیل و یا تسریع غیر عادی در انجام کار برای اشخاص معین در مقایسه با دیگران.
عوامل اصلی شکل گیری این پدیده را به سه گروه تقسیم بندی کرد:
• عوامل فرهنگی و محیطی
هر چه سطح اخلاقی عمومی بالاتر باشد هزینه‌های روانی و اخلاقی فساد اداری بیشتر خواهد شد چرا که فرد در اثر ارتکاب به عمل خلاف، رنج بیشتری متحمل شد از طرف دیگر هر چه سطح اخلاق کارمندی در محیط کار بالاتر باشد، خطر کشف، تنبیه و هزینه های حیثیتی آن افزایش می یابد و شرمسازی مرتکبین فساد بیشتر خواهد شد.
• عوامل شخصیتی
در تمام کشورها به ویژه کشورهای توسعه یافته، برای پست های اداری و سازمانی شرایط احراز معرفی می گردد که انتخاب و انتصاب افراد بر مبنای آن شرایط صورت می گیرد در محتوای شرایط احراز موقعیت‌های اداری و دولتی، بخشی به ویژگی‌های شخصیتی مدیر اختصاص داده شده است علت آن نیز به اهمیت و نقش ویژگی‌های شخص مدیران در رفتارهای سازمانی بر می گردد که از خود نشان می‌دهند.
• عوامل اداری و سازمانی
چیزی که در نظام اداری کنونی واقعیت دارد این است که واحدهای اداری معمولاً با تعداد زیادی از قوانین و مقررات غیر واقعی و یا غیر ضروری مواجه هستند و ابهامات موجود در رویه های اداری و استانداردهای جاری کار، امکان هر گونه تصمیم و اقدامات خود سرانه را به کارگزاران آنها می دهند. بعلاوه اینکه، فرآیندهای پیچیده و چند لایه امور اداری نیز عامل تشویق مراجعان، به پیشنهاد رشوه برای تسریع کار هستند، از طرفی پایین بودن حقوق کارکنان هم دلیل کاهش تدریجی قدرت مقاومت و هم عادت بعدی آنان به قبول این پیشنهادها است.
همانطور که عوامل به وجود آورنده فساد در جامعه از گسترده بالایی برخوردار است، آثار و نتایج ناشی از فساد در جامعه نیز بسیار گسترده است می توان موارد زیر را به عنوان آثار ناشی از وجود فساد اداری در جامعه نام برد.
• تضعیف ساختار اداری
• تخریب مشروعیت حکومت وحاکمیت قانون
• کاهش احترام به قانون اساسی
• از بین رفتن شفافیت و حساب پس دهی
• کاهش فرصت‌های سالم پیشرفت برای افراد موسسات و سازمان ها
• افزایش هزینه زندگی سالم
• کاهش بهره وری
مواردی جهت کاهش فساد اداری
۱. شفاف سازی قوانین
۲. استقرار نظام های سنجش عملکرد کارکنان
۳. شایسته سالاری در عزل و نصب ها
۴. مشارکت دادن کارکنان در اداره امور
۵. ملزم ساختن واحدها به پاسخگویی
۶. ترویج فرهنگ اسلامی
۷. ترویج فرهنگ وظیفه شناسی و وجدان کاری
۸. آگاه ساختن مردم به قوانین و مقررات و حقوق شهروندی
۹. افزایش سطح اطلاع رسانی به مردم و ارتقای پاسخ گویی دستگاه های اجرایی
پیشگیر ی از بروز فساد اداری
فرهنگ سازمانی ، به عنوان منبع و مرجعی برای احساس هویت کارکنان به حساب می آید . بر این اساس کارکنان شخصیت خود را وابسته به شخصیت )فرهنگ(سازمان می دانند و از آن اعتبار کسب می کنند؛ یعنی هویت بخشی.
فرهنگ سازمانی با ارائه الگوهای رفتاری به کارکنان سازمان و کنترل رفتار آنان، از این طریق مانع بروز فساد اداری می شود؛ یعنی شکل دادن به رفتار )کنترل رفتار(
فرهنگ سازمانی با معرفی انگیزنده های مناسب به کارکنان، سبب می¬شود که آنها در جهت اهداف سازمان گام بردارند. از این راه احتمال بروز رفتارهای خلاف قاعده سازمان کاهش می¬یابد؛ یعنی ثبات شیوههای انگیزش.
فرهنگ از نظر اجتماعی به عنوان چسبی به حساب میآید که می تواند ازطریق ارائه استاندارد مناسب )درابطه با آنچه که اعضای سازمان باید انجام دهندیا بگویند( اجزای سازمان را به هم متصل می کند؛ یعنی ثبات سیستم اجتماعی.
فرهنگ سازمانی باعث می شود که در افراد نوعی تعهد واحساس مسئولیت نسبت به چیزی به وجود آید که آن چیز ، بیش از منافع شخص فرد است؛ یعنی تعهد درونی.
عوامل موثر در پیشگیری از فساد
• لغو مقررات غیر منطقی
• افزایش شفافیت و ساده سازی رویه¬ها و قوانین سازمانی
• افزایش دسترسی عمومی به اطلاعات
• آموزش مدرسه ای / اجتماعی ضد فساد
• ایجاد تغییر در فرهنگ اجتماعی مستعد فساد
• سازماندهی حرکت ملی مبارزه با فساد
• تقویت ارزش های مذهبی در نزد جامعه.
• جریان یافتن ارزیابی عملکرد دستگاهها و نظارت همگانی بر آنها
• استفاده از فن آوری اطلاعات برای ایجاد جریانات کاری مکانیزه
• کاهش تعامل مستقیم رو در روی خدمت گیرندگان و خدمت دهندگان
ا- آگاهسازی و اطلاع رسانی قوانین با رویکرد ارتقا سلامت اداری و مقابله با فساد
۲ - اصول ۱۲ گانه حاکم بر نقشه ملی پیشگیری و مقابله با فساد اداری و اقتصادی
۳- اصول ۱۲ گانه مقابله با فساد
۴ - آئین نامه پیشگیری و مبارزه با رشوه در دستگاه
۵- تصویب نامه حقوق شهروندی در نظام اداری
۶ - تصویب نامه شورای عالی اداری در مورد حقوق شهروندی
۷ - جزوه دوره آموزشی ارتقاء سلامت اداری و مبارزه با فساد
۸ - حقوق شهروندی در نظام اداری
۹ -دستورالعمل اجرایی قانون نحوه اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی
۱۰ - دستورالعمل اجرایی مواد ۹۱ و ۹۲ قانون مدیریت خدمات کشوری
۱۱ - فرمان هشت ماده ای مقام معظم رهبری در خصوص مبارزه با فساد اقتصادی
۱۳ - قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات
۱۴ - قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس
۱۵ - آئین نامه اجرایی ماده (۸۸) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت
۱۶ - قانون رسیدگی به تخلفات اداری
۱۸ - قانون جرایم ضد امنیت داخلی و خارجی کشور
۱۹ - قانون مدیریت خدمات کشوری و ارتقاء سلامت اداری و مقابله با فساد
۲۰ - قانون ممنوعیت اخذ پورسانت در معاملات
۲۱ - قانون منع مداخله در معاملات دولتی
۲۲ - کنوانسیون ملل متحد برای مبارزه با فساد مالی
۲۳ - مجموعه قوانین و مقررات کاربردی اداری و استخدامی
نظر شما