همه‌گیری کرونا سبب آشفتگی و تنش بسیار در سیستم‌های بهداشتی، اقتصادی و سیاسی دنیا شده و تاثیرگذاری آن بر اجتماع، سیاست دولت‌ها را به سمت حمایت از تولید دارو و واکسن‌های مرتبط، سوق داده است. واکسن برای پیشگیری است و هیچ تاثیری در درمان بیماران کرونایی ندارد. واکسن‌ها با تحریک سیستم ایمنی، بدن را برای مقابله با بیماری احتمالی آماده می نمایند.
در حال حاضر، در جهان بیش از ۲۰۰ واکسن کووید ۱۹ تولید شده است که در حال گذراندن یکی از مراحل مطالعه بالینی واکسن هستند. اکثر واکسن های کووید ۱۹ برای ایجاد ایمنی بهتر باید حداقل در دو نوبت تزریق شوند. هم اکنون 4 نوع واکسن در ایران در حال تزریق است: اسپوتنیک، سینوفارم، استرازنکا و باهارات
اگرچه هدف همه واکسن ها ایجاد پاسخ ایمنی است، اما مکانیسم اثر آنها متفاوت می باشد: در اسپوتنیک و استرازنکا از آدنوویروس به عنوان حامل ژن کروناویروس به داخل بدن استفاده شده است؛ اما در باهارات و سینوفارم واکسن ها بر پایه وجود ویروس غیرفعال شده ساخته شده اند. در مورد تولید واکسن مقررات و استانداردهای خاصی وجود دارد که تا پیش از اطمینان نسبت به ایمنی بالا وارد بازار نمی‌شود؛ کارآیی واکسن های فوق نیز همگی در دستیابی به اهداف اصلی واکسیناسیون کووید 19 که پیشگیری از مرگ و میر و ابتلاء به فرم شدید بیماری است، بالای 90 درصد می باشد.
با توجه به اینکه کنترل و مهار پاندمی کرونا راه حلی به جز واکسن ندارد، افزایش آگاهی عموم و اطلاع رسانی جهت عزم همگانی برای تزریق واکسن و جلوگیری از انتشار اخبار زرد از وظایف اصلی متولیان سلامت می باشد. در ادامه به سوالات پرتکرار و ابهامات موجود درخصوص واکسن کووید می پردازیم:
1- آیا جوانان و افراد سالم به واکسن نیاز دارند؟
اگرچه اکثر افراد این بیماری را بدون مشکل طی می‌کنند ولی همچنان خطر عفونت طبیعی و عوارض ناشی از آن بسیار بالاتر از واکسن است. مطالعات نشان داده که گاهی حتی افراد فاقد بیماری زمینه‌ای شناخته شده نیز به علت رخداد برخی موتاسیون‌ها در ژن‌های سیستم ایمنی، نسبت به کووید حساس‌تر هستند. بنابراین اگرچه ممکن است اکثر مبتلایان نیاز به بستری در بیمارستان و مراقبت‌های ویژه نداشته باشند، اما هیچ کس در برابر ابتلا به نوع شدید بیماری مصون نیست. علاوه بر این یک سوم بهبودیافتگان از عوارض طولانی مدت کووید همچون خستگی مفرط و تپش قلب و برخی دیگر از عوارض تا ماه‌ها رنج می‌برند، این در حالیست که واکسن‌های تایید شده کووید بر روی ده‌ها هزارنفر آزمایش شده و تاکنون هیچ‌گونه عوارض جدی جانبی از آنها گزارش نشده است.
2- آیا بهبودیافتگان کرونایی هم باید واکسن بزنند؟
از آنجا که ممکن است ایمنی کافی و مناسب در بدن بهبودیافتگان ایجاد نشود و افراد بر مبنای ژنتیک و در سنین مختلف واکنش‌های متفاوتی دیر یا زود، قوی یا ضعیف، خنثی کننده یا غیرخنثی کننده نسبت به عفونت طبیعی بروز دهند؛ از طرفی شدت ابتلاء به بیماری هم می تواند در میزان تولید آنتی بادی موثر باشد؛ برای تقویت مجدد سیستم ایمنی در مقابل کووید 19 توصیه می شود که بهبودیافتگان نیز 4 تا 6 هفته و در موارد شدید تا 10 هفته بعد از بهبودی نسبت به تزریق واکسن اقدام کنند.
3- آیا منعی برای تزریق واکسن به گروههای سنی و جمعیتی مختلف وجود دارد؟
خیر، البته واکسن‌های فعلی هنوز در گروه سنی زیر 12 سال بررسی نشده اند. واکسن‌های فعلی اکثراً ویروس زنده نبوده و حتی اگر ماهیت تکثیری داشته باشند مانند ژنوم تنها پیام پروتئین را منتقل می‌کنند، بنابراین این واکسن ها کاملا ایمن بوده و برای همه گروههای جمعیتی قابل استفاده و کاراست.
4- آیا کسی که علائم سرماخوردگی دارد لازم است قبل از تزریق واکسن تست کرونا بدهد؟
چون افتراق علائم سرماخوردگی و کرونا بسیار دشوار می باشد؛ از طرفی در زمان ابتلا به کرونا تزریق واکسن ممنوع است لذا بهتر است تست PCR انجام شود و درصورت منفی بودن تست و به شرطی که علائم شدید وجود ندارد تزریق واکسن انجام شود.
5- آیا ممکن است نوع واکسن تزریقی در دو نوبت متفاوت باشد؟
هنوز مجوز چنین کاری داده نشده است و مطالعات لازم در این زمینه وجود ندارد؛ اما مطالعات درحال انجام است.
6- آیا تزریق واکسن در دوران بارداری و شیردهی مجاز و لازم است؟
خانم های باردار در مقایسه با سایر افراد، در معرض خطر بیشتری برای بیماری شدید کووید 19 قرار دارند. از طرفی ابتلا به کووید 19 احتمال زایمان زودرس را بیشتر می کند. واکسن های سینوفارم، اسپوتنیک و باهارات به دلیل محدود بودن مطالعات در این زمینه تاکنون، برای خانم های باردار منع مصرف دارند. از بین واکسن های موجود در ایران واکسن استرازنکا به صورت محدود در خانم های باردار ونیز در دوران شیردهی تزریق شده است. در صورتی که خانم باردار و شیرده در ریسک بالا برای ابتلا به کرونا باشد یا ریسک فاکتور برای تشدید بیماری کووید 19 داشته باشد با صلاحدید پزشک می تواند واکسن استرازنکا تزریق کند.
از آنجا که واکسن های کووید 19 غیرفعال و غیرزنده هستند به نظر نمی رسد خطری برای نوزاد داشته باشند و پس از تزریق واکسن هم لازم نیست شیردهی قطع شود.
7- اگر به موقع برای دوز دوم مراجعه نشود چه باید کرد؟
تاکنون اکثریت قریب به اتفاق واکسن ها در دو دوز تولید شده اند. دوز اول آنتی ژن جدیدی را وارد بدن می کند و به سیستم ایمنی بدن عرضه می نماید و در واقع دوز دوم باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می گردد؛ به طوریکه پاسخ آنتی بادی و ایمنی سلولی بسیار قوی می شود و یک پاسخ حافظه ای ایجاد می کند که برای مدت طولانی باقی می ماند. بنابراین بدن در مواجهه با ویروس پاسخ ایمنی مناسب را نشان می دهد. فاصله بین دو دوز در اکثر واکسن ها 4-3 هفته است ، جز استرازنکا که 4 الی 12 هفته بوده و هرچه این فاصله بیشتر باشد پاسخ ایمنی قوی تر می شود. اگر کسی دوز دوم را به هر دلیلی فراموش کرد یا دریافت نکرد، چند روز یا حتی چند هفته بعد از زمان دوز دوم حتما جهت دریافت این دوز مراجعه نماید؛ زیرا دوز دوم همانطور که گفته شد در ایمنی زایی نقش اساسی را بازی می کند.
8- آیا واکسن کرونا باعث ناباروری می شود؟
خیر، این مطلب شایعه ای بیش نیست و تزریق واکسن ربطی به ناباروری ندارد.
9- واکسن کووید 19 می تواند DNA را تغییر دهد؟
برخی از واکسن های موجود از نوعmRNA هستند؛ اما هیچ دلیلی وجود ندارد که این mRNA بتواند DNA سلول انسان را تغییر دهد. mRNA در واقع دستور ساخت یک نوع پروتئین خاص توسط بدن است. در تولید این نوع واکسن دستور ساخت بخشی از ویروس را که می خواهیم بدن علیه آن آنتی بادی بسازد به وی می دهیم.
10- ترکیبات شیمیایی موجود در واکسن می تواند به دریافت کنندگان واکسن آسیب وارد کند؟
خیر، بی خطر بودن واکسن قبل از استفاده در جامعه در مطالعات حیوانی و انسانی مورد بررسی قرار می گیرد و سپس مجوز مصرف را خواهد داشت.
11- آیا کسی که آلرژی فصلی و آسم دارد می تواند واکسن تزریق کند؟
آلرژی فصلی و آسم منع مصرفی برای تزریق واکسن نیست. افراد بدون آنکه نیاز باشد دوز اسپری های حاوی کورتون خود را کاهش دهند می توانند واکسن تزریق نمایند.
12- کسانی که قبلا به کرونا مبتلا و تحت پلاسمادرمانی قرار گرفته اندف، می توانند واکسن تزریق کنند؟
طبق دستورالعمل کشوری بعد از 4 هفته و طبق دستورالعمل CDC امریکا بعد از 90 روز می توانند واکسیناسیون انجام دهند.
13- آیا افرادی که مبتلا به نقص ایمنی هستند، می توانند واکسن تزریق کنند؟
این افراد در خطر ابتلا به کرونای شدید هستند و جزء گروههای در اولویت واکسیناسیون می باشند.
14- آیا واکسیناسیون کووید 19 می تواند باعث مثبت شدن تست کرونا شود؟ فرد واکسینه شده ناقل ویروس است و باید مدتی قرنطینه شود؟
خیر، هیچکدام از واکسن ها باعث مثبت شدن تست PCR کووید 19 نمی شوند. پس از تزریق واکسن هم فرد ناقل ویروس نیست و نیاز به قرنطینه ندارد.
15- افرادی که واکسن زده اند چه زمانی ایمن هستند و می توانند ماسک نزنند؟
شروع پاسخ ایمنی 2 هفته بعد از تزریق شروع می شود. افراد دو هفته بعد از تزریق دوز دوم به سطح ایمنی نسبی بر اساس اثربخشی نوع واکسن بین 70 تا 97 درصد می رسند که البته در افراد مختلف متفاوت است. اما افراد بعد از تزریق واکسن هم باید نکات بهداشتی را رعایت نمایند؛ زیرا اثربخشی واکسن ها 100 درصد نیست و در واقع فقط از مرگ و میر و فرم شدید بیماری جلوگیری می کند و فرد واکسینه شده همچنان می تواند به اشکال خفیف تر بیماری دچار شود.
16- آیا خطر لختگی خون در اثر تزریق واکسن های کرونا به خصوص استرازنکا وجود دارد؟
این خطر وجود دارد اما احتمال آن بسیار ناچیز و کمتر از زمانی است که فرد در اثر بیماری کرونا دچار لختگی خون می شود.
17- آیا قبل و بعد از تزریق واکسن برای تخفیف علائم می توان مسکن خورد؟
قبل از تزریق استفاده از استامینوفن، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و ... همچنین آنتی هیستامین ها توصیه نمی شود. استامینوفن ممکن است باعث کاهش پتانسیل ایمنی زایی واکسن شود. استفاده از آنتی هیستامین ها هم می تواند باعث پوشانده شدن علائم آنافیلاکسی بعد از تزریق واکسن شود. یکی دو روز بعد از تزریق واکسن استفاده از استامینوفن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و آنتی هیستامین ها برای کنترل عوارض ممانعتی ندارد.
18- آیا سنجش سطح آنتی بادی بعد از تزریق واکسن برای اطلاع از میزان ایمنی ایجاد شده توصیه می شود؟
خیر، براساس نظر سازمان غذا و داروی امریکا توصیه نمی شود.
کلام آخر:
بسیاری از پیشرفت‌های حوزه پزشکی مدیون علم واکسن‌سازی است؛ بسیاری از اپیدمی‌ها و بیماری‌های فراگیر و مرگ و میرهای ناشی از آن طی صدها سال گذشته با اختراع و تولید واکسن کارا و موثر خاتمه یافته؛ به عبارت دیگر واکسن بهترین محصول علم نوین برای کنترل بیماری‌ها و از موهبت‌هایی است که همراه خود سلامتی را در جوامع به ارمغان می‌آورد. تامین و تسریع واکسیناسیون کووید 19 یک مطالبه عمومی جامعه است که با یک برنامه‌ریزی درست و مشخص، گام‌های تامین واکسن کافی باید هرچه سریع‌تر برداشته شود تا در حداقل زمان ممکن واکسیناسیون همگانی انجام و از این طریق ایمنی جمعی مورد نظر متخصصان و صاحبنظران تامین شود؛ یعنی ایمنی جمعی تنها از طریق واکسن امکان پذیر است.
منابع:
· https://www.sciencenews.org/
· Antibody testing is not currently recommended to assess immunity after covid-19: FDA
· https://www.isna.ir/news/99092317658/
· Collier AY, McMahan K, Yu J, Tostanoski LH, Aguayo R, Ansel J, Chandrashekar A, Patel S, Sellers D, Barrett J, Sanborn O. Immunogenicity of COVID-19 mRNA Vaccines in Pregnant and Lactating Women. JAMA. 2021 May 13.
· گفتگوهای علمی سازمان جهانی بهداشت با دکتر کاترین اوبرین، مدیر دپارتمان ایمنی واکسن و سومیا سومیناتان دانشمند ارشد سازمان
تهیه و تنظیم: دکتر مهنوش توکلی فرد- پزشک، دکترای تخصصی اعتیاد – مشاور مدیرکل در امور اعتیاد
نظر شما