یادداشت| سرمایه اجتماعی کلید حل مشکلات

قریب به اتفاق جامعه‌شناسان معتقدند که در میان سه قلمرو سرمایه‌های بشری(سرمایه فیزیکی، سرمایه انسانی، سرمایه اجتماعی)این «سرمایه اجتماعی» است که بیشترین اثرگذاری را دارد. کلمن(۱۹۸۸)آن را منبعی در روابط انسانی می‌داند که به کنش‌های جمعی معنا و امکان می‌دهد. پاتنام(۲۰۰۰)نیز نشان داد مناطقی که اعتماد، هنجارها و شبکه‌های اجتماعی قوی‌تری دارند توسعه پایدارتر و سلامت اجتماعی عمیق‌تری تجربه می‌کنند.

سرمایه اجتماعی با نظم‌دهی به هنجارهای پذیرفته‌شده جامعه، نیات فردی را در مسیری قرار می‌دهد که از رهگذر همکاری متقابل، راهی برای گسترش سلامت اجتماعی بیابد. پژوهش‌های بانک جهانی(۲۰۱۱)نیز نشان می‌دهد که در کشورهایی با منابع محدود، سرمایه اجتماعی می‌تواند جایگزین مؤثری برای کمبود سرمایه اقتصادی باشد و مسیر توسعه را هموار کند. پیوند سرمایه اجتماعی با سرمایه انسانی و اقتصادی«اعتماد اجتماعی و مشارکت مدنی» می‌آفریند ، همان مسیری که اجرای موفق برنامه‌های توسعه‌ای و تحقق سلامت اجتماعی و جامعه مدنی را ممکن می‌سازد.مهم‌ترین کانون بروز و اثرگذاری این سرمایه، تشکل‌ها و NGOها هستند.همان‌گونه که تجربه سوئیس و سوئد نشان داده است کارهای بزرگ با استفاده از سرمایه‌های اجتماعی فردی و گروهی به بار می‌نشیند.

روایت روشنای امید

نیمه‌شبی در سال ۱۳۹۷، چاه آب خانه «روشنای امید»(مأمن ۲۳ دختر نوجوان تحت حمایت بهزیستی) ریزش کرد. بررسی‌ها حکایت از خطر جدی داشت. در آن نیمه‌شب، مدیران و کارکنان کوشای «روشنای امید» به همراه بهزیستی، دختران را بی‌درنگ به خانه‌ای امن منتقل کردند.روزها گذشت و با همت والای خیر نیک‌سرشتی به نام «ابدطلب» فرزندان روشنای امید در ساختمانی مناسب اسکان یافتند. اما تلاش برای بازسازی خانه اصلی آغاز شد. ملکی متروک با قدمتی نزدیک به هشتاد سال شناسایی شد. با حسن نیت برخی اعضای دولت و پافشاری امنای مؤسسه، موانع قانونی رفع و ملک در اختیار «روشنای امید» قرار گرفت.از همان‌جا سرمایه اجتماعی به میدان آمد؛ شبکه‌ای از اعتماد، خیرخواهی و همکاری شکل گرفت، خیرین، مسئولان، متخصصان و مردم دست در دست هم نهادند. نتیجه چه شد؟ خانه‌ای فرسوده و متروک با نوسازی مطابق استانداردهای روز و تجهیز مدرن، به خانه‌ای امن و امیدبخش بدل شد.این همان چیزی است که آلدریچ(۲۰۱۲)در پژوهش خود بر زلزله کوبه ژاپن نشان داد، جوامعی که شبکه‌های اجتماعی فعال‌تری دارند نه‌تنها از بحران عبور می‌کنند بلکه از دل بحران نوسازی و تاب‌آوری بیشتری می‌سازند. دیروز، پس از هفت سال تلاش خستگی‌ناپذیر، دختران روشنای امید به خانه جدیدشان در خیابان هفده شهریور بازگشتند.وقتی خانم یاوری، مدیر پرتلاش این مجموعه فهرستی بلندبالا از نام خیرین و نیک‌اندیشان را برشمرد که سرمایه خود را برای امنیت و آرامش ۲۳دختر هزینه کرده اند، تردیدی نداشتم کلید حل  مشکلات نه تنها سرمایه مالی، بلکه پیش از آن اعتبار مدنی و سرمایه اجتماعی است.

تجربه‌ای بومی با پیام جهانیدر  ویتنام ، شبکه‌های داوطلبان محلی در حوزه سلامت، مرگ‌ و میر مادران و کودکان را کاهش دادند.در  سوئیس ، شوراهای محلی و انجمن‌های مدنی، سرمایه اجتماعی را به پشتوانه‌ای برای رفاه عمومی بدل کردند.در سوئد_، مفهوم «خانه مردم»با مشارکت مدنی پیوند خورد و جامعه‌ای برابرتر ساخت.
تجربه«روشنای امید»در ایران نیز همان پیام جهانی را بازگو می‌کند ؛ _سرمایه اجتماعی می‌تواند از دل بحران، نهادسازی نو و آینده‌ای بهتر بسازد. فرجام سخن سرمایه اجتماعی همان پلی است که میان بحران و امید، میان نیاز و رفاه، میان فرد و جامعه ساخته می‌شود.سیاست‌گذاران اگر بخواهند مسیر توسعه اجتماعی را هموار کنند؛ باید این پل را با حمایت از NGOها و تشکل‌های محلی،با تقویت اعتماد عمومی و شفافیت نهادی،و با طرح‌های محله محور چون «سلام» که می‌تواند سرمایه اجتماعی را به سرمایه انسانی و اقتصادی پیوند دهد. تقویت کنند.سرمایه‌داران واقعی آنانند که سرمایه اجتماعی می‌پرورند. همانانی که با اعتماد، همکاری و نهادسازی، حال خوش و آینده‌ای امن برای فرزندان این سرزمین رقم می‌زنند. سرمایه دارانی از جنس سرمایه دار اجتماعی مانند: دکتر حاجی میرزایی و خانم یاوری، دکتر آخوندی و خانم رسولی، دکتر جهانگیری و خانم فدایی و...

توان‌گرا! دل درویش خود به دست آور / که مخزن زر و گنج درم نخواهد ماند. بدین رواق زبرجد نوشته‌اند به زر / که جز نکویی اهل کرم نخواهد ماند